Φελνίκος

O χρόνος επέστη. Η συμφωνία για δανεισμό της χώρας από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό (περιλαμβανομένου του ΔΝΤ) επετεύχθη.

Απομένουν μόνο τα τυπικά των εγκρίσεων για να εκταμιευθεί πριν την 19η Μαΐου το ποσόν που χρειάζεται η χώρα για να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις προς τους διεθνείς οφειλέτες της, αλλά και για να πληρώνει εφεξής μισθούς και συντάξεις.

Η συμφωνία είναι τριετής. Το ποσό που θα λάβουμε είναι υπέρογκο. Θα ξεπερνά τα 100 δισ., ίσως και να αγγίξει τα 120. Βεβαίως δεν θα μας δοθούν εφάπαξ, αλλά θα καταβάλλονται τμηματικά και υπό την προϋπόθεση ότι θα είμαστε συνεπείς στις δεσμεύσεις που αναλαμβάνουμε.

Για φέτος, μέχρι δηλαδή το τέλος του 2010, θα χρειαστούμε περίπου 30 δισ., ίσως και 35 εάν τα δημόσια έσοδα, λόγω και της μεγαλύτερης απ' ό,τι υπολογίζεται ύφεσης, δεν είναι τα αναμενόμενα.

Του χρόνου θα χρειαστούμε περίπου 65 δισ. Οπότε θα μας μείνουν περίπου 20 δισ. για να βγάλουμε το πρώτο τρίμηνο του 2012. Τα άλλα 50 δισ. που θα χρειαστούμε για το υπόλοιπο του 2012 θα πρέπει να τα βρούμε από τις αγορές.

Έχουμε, λοιπόν, περίπου δύο χρόνια για να ηρεμήσουν οι αγορές, να υποχωρήσουν τα spreads σε φυσιολογικά επίπεδα και να ξαναγίνουμε μια «καθωσπρέπει» δημοσιονομικά χώρα.

Αναμφίβολα η ασπίδα προστασίας που μας παρέχεται είναι καλή. Όμως δεν είναι σίγουρο ότι θα αποδειχθεί και αποτελεσματική, εάν παρεκτραπούμε από τη συμφωνημένη πορεία. Εάν τα μέτρα δεν αποδώσουν, τότε ουαί και αλίμονο.

Εδώ να διευκρινίσουμε ότι το ποσό που συμφωνήθηκε να μας δοθεί είναι αποτρεπτικό για τους κερδοσκόπους, δεν σημαίνει ότι πρέπει απαραιτήτως και να το λάβουμε.

Εάν οι αγορές εκτιμήσουν ότι η Ελλάς συνεμορφώθη όντως προς τας υποδείξεις, ότι ανέκτησε την αξιοπιστία και τη φερεγγυότητά της, μπορεί να της προσφέρουν επιτόκια ελκυστικότερα αυτών του ευρωπαϊκού μηχανισμού στήριξης.

Αυτός πρέπει να είναι και ο στόχος της κυβέρνησης. Έχοντας διασφαλίσει ότι για τα επόμενα δύο χρόνια μπορεί να είναι εντάξει στις υποχρεώσεις της χωρίς τη βοήθεια των αγορών, πρέπει να έχει αλλάξει ριζικά το τοπίο, να έχει αποκαταστήσει την τιμή και το όνομα της χώρας ώστε να προσφύγει όσο το δυνατόν πιο γρήγορα, ίσως και σε έναν χρόνο από τώρα, ξανά στις αγορές.

Δεν πρέπει να περιμένει δυο χρόνια για να ξαναβγεί για δανεισμό, οφείλει να το κάνει ενωρίτερον. Αυτό θα είναι και το μέτρο της επιτυχίας της.

Εάν του χρόνου τέτοια εποχή οι αγορές επιθυμούν να μας δανείσουν με φυσιολογικά επιτόκια, τότε θα βρισκόμαστε στον σωστό δρόμο.

Εάν του χρόνου τέτοια εποχή οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης μας έχουν κατατάξει στις πιστοληπτικά φερέγγυες χώρες, τότε τα σκληρά και επώδυνα μέτρα που ελήφθησαν και θα ληφθούν θα έχουν πιάσει τόπο.

Η θυσία των Ελλήνων δεν θα έχει πάει χαμένη και το φως στην άκρη του τούνελ θ’ αρχίσει να αχνοφέγγει. Όχι ότι θα ’χει τελειώσει η προσπάθεια. Κάθε άλλο. Του χρόνου τέτοια εποχή, ίσως να μην βρισκόμαστε στα μισά του δρόμου. Οι σηματωροί, όμως, θα δείχνουν ότι βαδίζουμε στη σωστή κατεύθυνση.

Είναι, όμως, η σωστή κατεύθυνση αυτή που επέλεξε η κυβέρνηση; Σίγουρα είναι αναγκαστική. Αν δεν πάρει τα λεφτά από την Ευρώπη και το ΔΝΤ, αφού οι αγορές δεν μας δανείζουν, δεν θα έχει να πληρώσει μισθούς και συντάξεις.

Τόσο απλό είναι. Ή παίρνουμε τα μέτρα που συμφωνήσαμε (τα οποία θα ανακοινωθούν, αν όχι την Κυριακή, το αργότερο τη Δευτέρα) και έχουμε λεφτά να πληρώσουμε μισθούς και συντάξεις, ή μισθοί και συντάξεις πάπαλα.

Όσοι, λοιπόν, κάνουν τους «νταήδες» το κάνουν εκ του ασφαλούς. Όταν όμως κάποιος έχει την ευθύνη της διακυβέρνησης οφείλει να λαμβάνει αποφάσεις, και πρωτίστως να διασφαλίσει τους μισθούς και τις συντάξεις.

Το πολιτικό κόστος σε τέτοιες οριακές στιγμές δεν υφίσταται, δεν πρέπει να υφίσταται, γι’ αυτόν που βρίσκεται στο τιμόνι της χώρας. Οι πολίτες αύριο, όταν θα γίνουν οι εκλογές, θα αποδοκιμάσουν ή θα επιδοκιμάσουν τη στάση, τις αποφάσεις, τις πολιτικές της κυβέρνησης.

Σήμερα όμως η κυβέρνηση έχει υποχρέωση να εξασφαλίσει έστω και «κουτσουρεμένα» μισθούς και συντάξεις, και ταυτόχρονα να διατηρήσει την ευρωπαϊκή ταυτότητα της χώρας, μη κηρύσσοντας στάση πληρωμών, βγαίνοντας από το ευρώ και φεύγοντας από την Ευρώπη.

Και είναι προς τιμήν του Γ. Παπανδρέου και της κυβέρνησής του που επέλεξαν τον δύσκολο αλλά υπεύθυνο δρόμο. Θα μπορούσαν να έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά. Να κατήγγελλαν την προηγούμενη κυβέρνηση. Να προσέφευγαν σε εκλογές. Να ζητούσαν τον σχηματισμό οικουμενικής κυβέρνησης.

Και άλλα πολύ ωραία και εύηχα, που όμως αφενός θα σήμαιναν παραίτηση από τις ευθύνες και αφετέρου ουδόλως είναι σίγουρον ότι θα απέδιδαν – ενδεχομένως να βύθιζαν ακόμη περισσότερο τη χώρα στην κρίση και την ανυποληψία, με δραματικές συνέπειες για πάρα πολλά χρόνια.

Βεβαίως αυτό δεν σημαίνει ότι η κυβέρνηση δεν θα πρέπει να επιδιώξει τη συναίνεση, αφού χωρίς συμμάχους το πρόγραμμα πρωτοφανούς λιτότητας είναι δύσκολο να υλοποιηθεί χωρίς ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές συμφωνίες.

Εάν οι, αναμενόμενες, αντιδράσεις πάρουν εκτεταμένη και βίαιη μορφή, τότε θα υπονομευθεί εν τη γενέσει της η προσπάθεια που αναλαμβάνεται και εντέλει θα καταστεί ατελέσφορη. Μια τέτοια εξέλιξη θα ισοδυναμούσε με ταφόπλακα για το μέλλον των πολιτών και της χώρας.

Δυστυχώς, όλοι θα πρέπει να αποδεχθούμε τη νέα πραγματικότητα. Ότι τουλάχιστον για μια τριετία θα περάσουμε από καυδιανά δίκρανα. Ότι θα πρέπει να προσαρμόσουμε το βιοτικό μας επίπεδο προς τα κάτω.

Να επιστρέψουμε σε αξίες, πρότυπα, συμπεριφορές και τρόπο ζωής προηγούμενων δεκαετιών. Ότι ο καιρός της ευδαιμονίας, του υπερκαταναλωτισμού, της αφασίας και της αμεριμνησίας παρήλθε ανεπιστρεπτί. Ότι δεν θα παίρνουμε ένα καρπούζι, αλλά μια φέτα. Δεν θα αγοράζουμε με το κιλό, αλλά με τα γραμμάρια.

Δεν θα έχουμε δύο κινητά, δύο τηλεοράσεις, δύο αυτοκίνητα, δύο σπίτια, πέντε τραπεζικές κάρτες, δύο μήνες διακοπές, ταβέρνες, μπουζούκια, μπαρ και καφετέριες καθ’ εκάστην ή έστω δις εβδομαδιαίως. Θα κοπούν τα πολλά φροντιστήρια, η γυναίκα στο σπίτι, το ιδιωτικό σχολείο, οι εκδρομές και τα ταξίδια.

Όλα θα πρέπει εφεξής να γίνονται με μέτρο, σύνεση και ανάλογα με τις πραγματικές ανάγκες, και όχι της εικονικής πραγματικότητας και των φαντασιώσεων.

Μπαίνουμε στον αστερισμό του ρεαλισμού. Τέλος η εποχή των ονείρων και των ονειρώξεων. Εάν θέλουμε να επιβιώσουμε και να ξανασηκωθούμε στα πόδια μας, πρέπει ν’ αλλάξουμε μυαλά, συμπεριφορές, συνήθειες. Εάν δεν συμμορφωθούμε, το αύριο θα είναι χειρότερο κι απ’ αυτό που δεν θέλουμε να φανταζόμαστε.

Εάν τα επώδυνα οικονομικά μέτρα που λαμβάνονται δεν προκαλέσουν και κοινωνικό σοκ ώστε ν’ αλλάξουμε τρόπο ζωής και να μάθουμε να ζούμε με τις δυνάμεις μας, κι όχι πάνω απ’ αυτές, τότε καλύτερα να το κλείσουμε το «μαγαζί» και να μεταναστεύσουμε μαζικά, ο καθένας ανάλογα με τις δυνατότητες και τις ορέξεις του.

Κρίσιμος παράγοντας όμως για να γίνει -έστω με δυσθυμία και διαμαρτυρίες, αλλά όχι με βίαιη κοινωνική εναντίωση ή και εξέγερση- αποδεκτή αυτή η στροφή της κοινωνίας είναι η κοινωνική δικαιοσύνη τουλάχιστον στο επίπεδο της ηθικής.

Αν δεν ανοίξουν οι φυλακές για τα λαμόγια και τους διεφθαρμένους, δύσκολα θα επιτευχθεί η αναγκαία συναίνεση.

Αν συνεχιστεί το καθεστώς ατιμωρησίας ιδίως για τους μεγαλόσχημους, τους πολιτικούς και τους κάθε λογής αξιωματούχους, τότε η κυβερνητική προσπάθεια θα μείνει μεσοπέλαγα. Οι κρατούντες και οι έχοντες είναι αυτοί που πρέπει να δώσουν το παράδειγμα της αλλαγής που συντελείται.

Διαφορετικά, θα πέσουν πολλές πέτρες. Αν κάποιοι θεωρούν ότι μπορούν όλα αυτά να γίνουν για τους άλλους και όχι για τους ίδιους, κούνια που τους κούναγε. Η οργή και η αντίδραση θα λάβουν ακραίες και ανέλεγκτες μορφές.

Αν η κοινωνική δικαιοσύνη -τουλάχιστον στο επίπεδο της ηθικής- είναι ο πρώτος παράγων για να γίνουν αποδεκτά τα μέτρα, η κοινωνική δικαιοσύνη στο επίπεδο της οικονομίας είναι ο δεύτερος. Θα πρέπει παντί τρόπω οι αδύναμοι και οι κατατρεγμένοι να έχουν ένα μίνιμουμ προστασίας.

Εάν η κοινωνικοοικονομική εξαθλίωση δεν έχει αντίβαρα έστω στο επίπεδο παροχής υπηρεσιών στους τομείς της υγείας, της πρόνοιας, της περίθαλψης, της παιδείας και της ασφάλειας, τότε ας ετοιμαζόμαστε για «καυτό φθινόπωρο» και «ριγέ μπλουζάκια».

Και βέβαια ιδιαίτερο βάρος πρέπει να ριχθεί στη συγκράτηση της ανεργίας. Η περικοπή μισθού, το σφίξιμο του ζωναριού μπορούν υπό προϋποθέσεις να γίνουν αποδεκτά.

Η ανεργία, όμως, δεν παλεύεται με τίποτε. Είναι διαφορετικό πράγμα να έχεις να φας έστω ρύζι αντί για μπριζόλα και διαφορετικό να μην έχεις να φας τίποτε. Μπορείς να ζήσεις σε μικρότερο σπίτι, αλλά δεν μπορείς να ζήσεις χωρίς σπίτι.

Ο τρίτος παράγοντας είναι αυτός της αντιρρόπησης της δημοσιονομικής λιτότητας με αναπτυξιακή πάχυνση. Σωστά, αναγκαία και επιβεβλημένα τα μέτρα, εάν όμως δεν υπάρξουν άμεσα διαρθρωτικές αλλαγές που να διευκολύνουν τις επενδύσεις, να αναδεικνύουν νέες πηγές πλούτου και να διατηρηθεί η κατανάλωση, τότε η ύφεση θα τινάξει στον αέρα το Πρόγραμμα Σταθερότητας, τα πρόσθετα μέτρα και τη συμφωνία με Ευρώπη και ΔΝΤ, ενώ θα βυθίσει τη χώρα σε μεγαλύτερη κρίση.

Μόνον η ύπαρξη αναπτυξιακών αντιμέτρων μπορεί να εξασφαλίσει ισορροπία στο οικονομικό και πολιτικό σύστημα.

Εκτός από το ΕΣΠΑ, προτάσεις αναπτυξιακού περιεχομένου υπάρχουν πάμπολλες, έχουν κατατεθεί αρμοδίως, ενώ αρκετές έχουν διατυπωθεί και δημόσια.

Ας ελπίσουμε, τώρα που φεύγει τουλάχιστον για τους επόμενους μήνες ο βρόχος του δανεισμού, ο πρωθυπουργός να ρίξει το βάρος των προσπαθειών του άμα και του ελέγχου στα υπουργεία Οικονομίας, Δημοσίων Έργων και Ενέργειας, που κατά κύριο λόγο επωμίζονται τις αναπτυξιακές πολιτικές.

Ο τέταρτος παράγων αφορά τη λειτουργία και τη σύνθεση της κυβερνήσεως. Για να υλοποιηθεί το συμβόλαιο με Ευρώπη και ΔΝΤ, χρειάζεται εφεξής άλλος τρόπος λειτουργίας και δράσης, αλλαγές σε κρίσιμους τομείς ή τομείς που υστέρησαν και άλλα πρόσωπα.

Οι αποδεδειγμένα «ψιλοί» πρέπει να δώσουν τη θέση τους σε πιο στιβαρούς και πιθανότατα πιο έμπειρους πολιτικούς. Ο καιρός των αναγκαίων πειραματισμών τελείωσε.

Σήμερα, το τοπίο είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό του Οκτωβρίου 2009. Οι νέες συνθήκες ορίζουν νέα καθήκοντα και επιβάλλουν νέα πρόσωπα. Σήμερα, αυτό που κυριαρχεί δεν είναι το αίτημα της ανανέωσης, αλλά της αποτελεσματικότητας.

Διαφορετικά, η αντίληψη της ανανέωσης μετατρέπεται σε αρτηριοσκλήρωση. Εκτός από ουσία ακόμη και για λόγους εντυπώσεων, ότι δηλαδή γίνεται ένα νέο ξεκίνημα, η ανασύνθεση του κυβερνητικού σχήματος με νέα δομή, τρόπο λειτουργίας και πρόσωπα είναι επιβεβλημένη.

Ο ανασχηματισμός μπορεί να είναι αποκλειστικό προνόμιο του πρωθυπουργού, ορισμένες όμως φορές μετατρέπεται σε φορσέ κίνηση, από την οποίαν αυτός δεν μπορεί να ξεφύγει εάν θέλει να συνεχίσει την παρτίδα.

Η Δευτέρα θα ’ναι μια άλλη μέρα για την Ελλάδα. Θα πρέπει να κοιτάξει το πρόσωπό της στον καθρέφτη και να αποφασίσει αν μπορεί να συνεχίσει να ζει με την επέμβαση που της έγινε ή θα τον σπάσει.

Και τα δύο είναι δικαίωμα των πολιτών. Σπάζοντας όμως τον καθρέφτη, ούτε πιο όμορφοι θα γίνουν ούτε η ασχήμια τους θα εξαφανιστεί.

Αν όμως αποφασίσουν να ζήσουν με το νέο πρόσωπο, θα πρέπει να ξέρουν ότι θα πρέπει να το συνηθίσουν για πολύ καιρό, μέχρι να επουλωθούν οι πληγές της εγχείρησης και να ξαναγίνει όπως πρώτα.