Φελνίκος

Aυτή την περίοδο μιλούν πολύ. Ακαταπαύστως. Ειδήμονες και μη. Γνώστες και δοκησίσοφοι. Όλοι έχουν μια λύση για τη διεθνή χρηματοπιστωτική κρίση.

Επίδοξοι σωτήρες. Τσαρλατάνοι. Σπερμολόγοι. Διαδοσίες. Ανησυχούντες. Είτε εκ φύσεως είτε εξ... υποχρεώσεως. Μαζί με την κρίση μάς ήρθε και η εθνική κατσουφιά. Εγκαταστάθηκε στο εκράν των τηλεοράσεων, στα μικρόφωνα των ραδιοφώνων, στις στήλες των εφημερίδων. Στην παπαρολογία των blogs.

Γι’ αυτό λέω να επιχειρήσω μια απόδραση. Να προσεγγίσω την κρίση με μιαν άλλη ματιά. Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα χρειάζεται ν’ αλλάξει. Απαιτείται μια Νέα Ρύθμιση. Ανεξαρτήτως τού τι υποστηρίζουν αναλυτές και οικονομολόγοι, η ανάγκη για μια Νέα Διεθνή Ρύθμιση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και οργάνωσης της κοινωνίας προκύπτει από έναν και μόνον λόγο: Είναι αντικείμενο συζήτησης, προβληματισμού, αγωνίας, φόβου και συμπεριφοράς της μητέρας μου. Όπως ο θυρωρός ή ο λούστρος του Ροκφέλερ συμβόλισε το κραχ του ’29, έτσι και η αναστάτωση της μητρός μου, αν και εβδομήκοντα έξι ετών, για το μέλλον και τα επερχόμενα νοηματοδοτεί το νέο «new deal» που χρειάζεται η ανθρωπότητα προκειμένου να αποφύγει μια φρικώδη 15ετία παρόμοια με αυτή του 1930-1945.

Η κρίση που έχει ξεσπάσει και η αντιμετώπισή της δεν είναι πλέον υπόθεση των ρετιρέ της οικονομικής εξουσίας. Δεν μπορούν οι ελίτ του χρήματος να δώσουν τη λύση. Είναι θέμα κρατών, κυβερνήσεων, πολιτικών και εντέλει της ίδιας της κοινωνίας. Όσοι προσπαθούν να την ερμηνεύσουν με όρους διατραπεζικών συναλλαγών και -κατ’ επέκτασιν- να την αντιμετωπίσουν με ενέσεις ρευστότητας, επιτοκιακές αυξομειώσεις και καταθετικές διασφαλίσεις το μόνο που θα καταφέρουν είναι μια τρύπα στο νερό.

Αργά ή γρήγορα θα αντιληφθούν ότι οι προσπάθειές τους είναι σαν των συφοριασμένων Τρώων. Σήμερα η κρίση είναι χρηματοπιστωτική. Χθες ήταν πετρελαϊκή, προηγουμένως ήταν επισιτιστική. Αύριο θα είναι νομισματική, κλιματική ή κάτι άλλο. Θα είναι στην πραγματική οικονομία, λένε. Θα έχουμε ύφεση, ανεργία, πολέμους κοινωνικούς ή και πραγματικούς. Σχεδόν όλοι προφητεύουν το κακό. Φαντασιώνονται με την καταστροφή και σπερμολογούν ασύστολα. Η ανθρωπότητα καταναλώνει απίθανες ποσότητες μελαγχολίας ή, καλύτερα, εμφανίζει έντονα συμπτώματα ανορεξίας ως προς την αισιοδοξία.

Και αυτά τα συμπτώματα δεν τα έχει μόνον ο Έλληνας, ο κάτοικος του Ρέικιαβικ, ο Νεοϋορκέζος, ο Μεξικανός, ο Κινέζος, ο Αιγύπτιος. Τα έχουν όλοι. Αυτή τη στιγμή υπάρχει ένας παγκόσμιος πεσιμισμός που προκύπτει από μια παγκόσμια δυσπιστία για την τροχιά στην οποία κινείται ο πλανήτης Γη.

Η παγκοσμιοποίηση, όπως οργανώθηκε από τις ελίτ, πρωτίστως του χρήματος και δευτερευόντως της πολιτικής, αμφισβητείται πλέον έντονα και από διαφορετικές πλευρές. Δεν είναι τυχαίο ότι, με αφορμή τη χρηματοπιστωτική κρίση, ολοένα και περισσότεροι υποστηρίζουν ότι η νεοφιλελεύθερη εκδοχή της παγκοσμιοποίησης θα πρέπει να δώσει τη θέση της στη σοσιαλδημοκρατία.

Ήδη είναι αρκετοί αυτοί που διατείνονται ότι πολιτικά και οικονομικά οι κοινωνίες πρέπει να επιστρέψουν στον κρατικό παρεμβατισμό, στο κοινωνικό κράτος, στις έννοιες της αλληλεγγύης, της δικαιότερης κατανομής του πλούτου και τις θεωρίες του Κέινς και του Γκαλμπρέιθ.

Ίσως και να έχουν δίκιο. Για να μπορέσει όμως η σοσιαλδημοκρατική εκδοχή της παγκοσμιοποίησης -γιατί γι’ αυτήν μιλάμε, δεν νομίζω ότι κανείς θέτει θέμα και επιστροφής στα εθνικά κράτη και τις εθνικές απαντήσεις- να «ξεφουσκώσει» την παγκόσμια ανησυχία, θα πρέπει να δώσει «αγωγές ίασης» τουλάχιστον για τις επόμενες δύο δεκαετίες.

Έχει τις συνταγές και τα φάρμακα; Αρκεί απλώς να ομνύουμε στο όνομα του ισχυρού και κοινωνικού κράτους για να βγούμε από την κρίση; Εάν δεν θέλουμε να είμαστε ιδεοληπτικοί, επιχειρώντας αναδρομικά απλώς να πάρουμε ιδεολογικές ρεβάνς, να εκδικηθούμε με τα όνειρά μας τους εφιάλτες μας, πρέπει να κάνουμε ορισμένες παραδοχές:
Η παγκοσμιοποίηση είναι μια πραγματικότητα που δεν τίθεται σε αμφισβήτηση. Η διεθνοποίηση και η ελευθερία του εμπορίου, των αγορών και της κίνησης κεφαλαίων είναι επίσης μια πραγματικότητα, θα έλεγα, και κατάκτηση της ανθρωπότητας.

Οι πολυεθνικοί όμιλοι και επιχειρήσεις είναι επίσης μια πραγματικότητα που δεν μπορεί να αμφισβητηθεί. Το ίδιο και οι υπερεθνικοί ή διακυβερνητικοί οργανισμοί που αφορούν την άσκηση εξουσίας, τις διπλωματικές σχέσεις, το περιβάλλον και τα δικαιώματα των ανθρώπων.

Τούτων δοθέντων, οι όποιες απαντήσεις θα πρέπει να είναι ή τουλάχιστον να τείνουν να είναι υπερεθνικές. Αν κάτι απέδειξαν οι πρόσφατες κρίσεις είναι ότι υπήρξε ολιγωρία ή και εμφανής αδυναμία στον διεθνή συντονισμό των κινήσεων που έπρεπε να γίνουν, προκειμένου αν όχι να αποτραπούν, τουλάχιστον να περιοριστούν οι επιπτώσεις τους.

Οι απαντήσεις λοιπόν, για να είναι παραγωγικές και αποτελεσματικές, θα πρέπει να είναι υπερεθνικές. Γι’ αυτό και χρειάζεται μια νέα Διεθνής Ρύθμιση, μια Νέα Παγκόσμια Συμφωνία, ένα νέο «new deal» όχι ίδιο με αυτό του ’32 του Ρούζβελτ, αλλά προσαρμοσμένο στην εποχή μας και κυρίως σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης.

Η απάντηση του Ρούζβελτ στο κραχ του ’29 ήταν οι δημόσιες επενδύσεις. Το κράτος ανέλαβε τον ρόλο του επενδυτή για να αναθερμάνει την οικονομία. Έδωσε μεγάλες παραγγελίες στις βιομηχανίες, αυτές για να τις πραγματοποιήσουν έδωσαν δουλειά και σε άλλες επιχειρήσεις. Έτσι χτυπήθηκε η ανεργία. Οι εργάτες με τον μισθό τους, που αυξανόταν με τη στήριξη των συνδικάτων, τόνωσαν την κατανάλωση και αναζωογόνησαν την αγορά.

Ταυτόχρονα, η αμερικανική κυβέρνηση βοήθησε τους αγρότες με δάνεια και με αγορές των προϊόντων τους σε ικανοποιητικές τιμές. Τους υποχρέωσε όμως να καταστρέφουν το περίσσευμα της παραγωγής, ώστε να ανεβεί η ζήτηση για να ανεβούν και οι τιμές. Ο Τζορτζ Σόρος προ ημερών στο «Nouvel Observateur» παραδέχθηκε ότι υπάρχει ανάγκη παρέμβασης του κράτους για ένα νέο «new deal». Υποστήριξε δε ότι αυτό πρέπει να γίνει μέσω της δημιουργίας μιας μεγάλης βιομηχανικής μονάδας -για παράδειγμα ομίλου αντιμετώπισης των κλιματικών αλλαγών- με στόχο να υπάρξουν μαζικές επενδύσεις για στήριξη της απασχόλησης και -κατά συνέπεια- της κατανάλωσης.

Καταρχήν είναι θετικό ότι ο «απόλυτος καπιταλιστής», όπως έχει χαρακτηριστεί ο κύριος Σόρος, αποδέχεται ότι το κράτος έχει ρόλο. Θετικό επίσης είναι ότι παραδέχεται την ανάγκη ενός νέου «new deal». Του δίνει, μάλιστα, ένα ορισμένο περιεχόμενο. Αυτό όμως είναι το νέο «new deal» που απαιτεί η εποχή μας;

Απλώς η ανεύρεση μιας νέας πηγής ζήτησης; Νομίζω όχι. Όταν λέμε ότι χρειάζεται μια Νέα Διεθνής Ρύθμιση, μια Νέα Παγκόσμια Συμφωνία, εννοούμε μια ανατροπή στο παγκόσμιο μοντέλο ανάπτυξης. Μια διαφορετική τροχιά του πλανήτη.

Μια παγκοσμιοποίηση νέου τύπου. Με θεσμοθέτηση και ενίσχυση υπερεθνικών αρχών που θα θέσουν κανόνες και θα εποπτεύουν την εφαρμογή τους σχετικά με τις αγορές, την κίνηση κεφαλαίων, το διεθνές εμπόριο. Αρχές που θα εκφράζουν δημοκρατικά οργανωμένα σύνολα. Ο κόσμος δεν μπορεί να συνεχίσει να είναι μονοπολικός. Ούτε το G8 εκφράζει τίποτε, όπως ξεπερασμένος είναι και ο ΟΗΕ με τον τρόπο που λειτουργεί. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Παγκόσμια Τράπεζα, το Ταμείο Κατά της Φτώχειας και άλλοι υπερεθνικοί οργανισμοί ανταποκρίνονται σε προηγούμενες φάσεις ανάπτυξης της παγκόσμιας κοινότητας, ενώ πλέον λειτουργούν με προφανείς ιδιοτέλειες.

Χρειάζεται όλοι αυτοί οι θεσμοί να αναμορφωθούν. Να εκφράσουν άλλες ανάγκες, να θέσουν διαφορετικές προτεραιότητες και να αποκτήσουν δικλίδες ασφαλείας προκειμένου να μην αλλοτριώνονται. Κυρίως όμως χρειάζονται να συγκροτηθούν νέοι παγκόσμιοι θεσμοί, στους οποίους θα αποτυπώνεται ο νέος κόσμος που έρχεται.

Ασχέτως πολιτικών ή άλλων διαφορών, αρχίζει να γίνεται παγκόσμια συνείδηση ότι ο κόσμος δεν μπορεί να συνεχίσει έτσι. Υπάρχουν ωρολογιακές βόμβες στα σπλάχνα του, που πρέπει να απασφαλιστούν για να μην τινάξουν τον πλανήτη στον αέρα. Η φτώχεια, οι ανισότητες, οι διακρίσεις, η μετανάστευση, η ερημοποίηση, οι κλιματικές αλλαγές είναι οι νέες μεγάλες απειλές. Ο προβληματισμός για την αντιμετώπισή τους συγκροτεί έναν νέο ουμανισμό, διαμορφώνει νέες πανανθρώπινες αξίες.

Αυτές πρέπει να υπηρετήσει και η παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Και, κατ’ επέκτασιν, οι θεσμοί στους οποίους θα στηριχθεί. Η οικονομική παγκοσμιοποίηση διαμορφώνει τους όρους για μια παγκόσμια νέα θρησκεία με πυρήνα όχι τον Θεό, αλλά τον Άνθρωπο. Είναι ίσως νωρίς, αλλά σιγά σιγά θα αρχίσει να χτίζεται μια Νέα Ιδεολογία. Η πλανητική. Αυτή, άλλωστε, θα είναι η επόμενη φάση στην οποία θα περάσει η ανθρωπότητα.

Μπορεί να ακούγεται εξωπραγματικό, αλλά η νέα πηγή ζήτησης μπορεί να αναζητηθεί στην ανάπτυξη μιας «βιομηχανίας» που θα προετοιμάζει αυτή την εποχή. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζονται οραματικές ηγεσίες. Μόνον έτσι μπορεί να υπηρετηθεί και ο πραγματισμός που απαιτείται για να ξεπεραστεί η σημερινή κρίση. Μπορεί να είναι βίαιη, μπορεί να είναι μαζική, μπορεί να διαρκέσει, να έχει παρενέργειες, αλλά θα ξεπεραστεί. Όπως ξεπεράστηκαν και οι προηγούμενες. Η ζωή θα συνεχιστεί, όσα θύματα κι αν υπάρξουν. Η ιστορία αυτό διδάσκει.

Αντί να φοβόμαστε και να πιστεύουμε ότι ο κόσμος τελειώνει μ’ εμάς, καλύτερα είναι να σκεφτούμε τι θα κάνουμε για να είναι καλύτερος μετά από μας. Θα είναι τα μέτρα που παίρνουν οι κυβερνήσεις που θα μας βγάλουν από την κρίση; Θα είναι η σοσιαλδημοκρατία; Θα είναι οι ιδέες του κυρίου Σόρος; Θα είναι κάτι άλλο; Κάτι θα είναι. Για να είναι όμως αυτό ορθό και συντονισμένο με το μέλλον, θα πρέπει να υπηρετεί όχι μέρη, αλλά το σύνολο. Όχι έθνη-κράτη, αλλά την παγκόσμια κοινότητα. Τον πλανήτη Γη.

Και για να γίνει αυτό, θα πρέπει να αρχίσουμε να οικοδομούμε υπερεθνικούς θεσμούς διαχείρισης κρίσεων. Είτε αυτή είναι χρηματοπιστωτική είτε ενεργειακή είτε επισιτιστική είτε οικολογική είτε πολεμική, είτε, είτε, είτε.

Η ανάγκη ελέγχου, εποπτείας και διαφάνειας θα πρέπει να συμβαδίζει, ει δυνατόν, με τη δημοκρατική αρχή, και για να συμβεί αυτό, θα πρέπει να ενδυναμώσουν τα επιμέρους σύνολα, όπως λόγου χάρη η Ευρωπαϊκή Ένωση, ο αραβικός κόσμος, η κοινότητα κρατών της Λατινικής Αμερικής. Ειδικά για την οικονομία, θα πρέπει ίσως να ξαναϊδωθούν τα χρέη των κρατών. Να βρεθεί ένας τρόπος ρύθμισής τους. Να γίνουν συμψηφισμοί ή και διαγραφές τους.

Για παράδειγμα, δεν μπορεί το Μάαστριχτ να είναι ταμπού, ούτε τα κριτήριά του. Η Ελλάδα φέτος θα πληρώσει 12 δισ. ευρώ σε τοκοχρεολύσια. Αν έβρισκε κάποιο τρόπο να το ρυθμίσει, θα έλυνε πολλά από τα προβλήματα που της δημιουργεί η κρίση, και όχι μόνον. Το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και με τα ελλείμματα. Αντί να προστίθενται νέοι φόροι για να μην υπάρξει δημοσιονομική εκτροπή, ίσως θα έπρεπε να υπάρξουν φορολογικές ελαφρύνσεις, ώστε τα έσοδα που δεν θα εισπραχθούν από το κράτος να πάνε στην κατανάλωση για να τονωθεί η ζήτηση.

Αυτό βέβαια απαιτεί μια πολιτική απόφαση να «χαλαρώσουν» τα κριτήρια ή να τεθούν νέα που να ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα που έχει διαμορφωθεί. Οι ειδήμονες περί τα οικονομικά ας στύψουν το μυαλό τους να βρουν λύσεις. Αρκεί να τους δοθεί μια διαφορετική πολιτική και αναπτυξιακή πλατφόρμα. Μέχρι τώρα, σχεδόν όλοι σπαταλούσαν τις ικανότητές τους για να μεγαλώσουν τη «φούσκα» της άυλης οικονομίας.

Ας αρχίσουν εφεξής να σκέφτονται τι θα κάνουν με την πραγματική. Την παραγωγική. Εκεί θα παιχθεί το στοίχημα…