Φελνίκος

Όπως όλα δείχνουν, σε έξι εβδομάδες θα γνωρίζουμε το συνεκτικό σχέδιο για τη διάσωση και το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα μάθουμε τις λεπτομέρειες για το πώς θα αντιμετωπιστεί η δημοσιονομική κρίση, πώς θα τιθασευτούν ελλείμματα και χρέος.

Φαίνεται ότι οι 27 αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων αποφάσισαν να σοβαρευτούν, να αναλάβουν τις ευθύνες τους έναντι των πολιτών και να λειτουργήσουν, επιτέλους, ως ευρωπαϊκή ηγεσία.

Βέβαια, χρειάστηκαν 64 εβδομάδες για να κατανοήσουν, ιδίως η καγκελάριος Μέρκελ, αυτό που από την πρώτη στιγμή έπρεπε να είναι αυτονόητο· ότι δηλαδή η κρίση σε ένα κράτος-μέλος (πρέπει να) είναι υπόθεση του συνόλου της Ένωσης και όχι μια εθνική «γρίπη» που χρήζει οικονομικής και θεσμικής αποστείρωσης για να μη μολυνθεί ολόκληρο το σώμα.

Χρειάστηκαν 64 εβδομάδες για να προστεθεί δίπλα στην απαίτηση για δημοσιονομική προσαρμογή και η ανάγκη για κοινοτική αλληλεγγύη. Χρειάστηκαν 64 εβδομάδες για να καταλάβουν ότι χρειάζεται συνολική λύση στο πρόβλημα «κρίση χρέους» και ότι δεν μπορεί να δίδονται αποσπασματικές απαντήσεις στις αγορές.

Ας σκεφτούμε πώς ξεκίνησε, τον Οκτώβριο του 2009, και πού έφτασε, χθες, η δημοσιονομική περιπέτεια της Ένωσης. Είχαμε τέσσερις, ανά εξάμηνο, φάσεις.

Το δεύτερο εξάμηνο του 2009, όταν διαπιστώθηκε το ελληνικό πρόβλημα, η απάντηση της Ε.Ε. ήταν ότι δεν υπάρχει ευρωπαϊκή κρίση, αλλά ένα πρόβλημα της Ελλάδας που πρέπει η ίδια να το αντιμετωπίσει.

Το πρώτο εξάμηνο του 2010 οι εταίροι μας συμφωνούν ότι πρέπει και αυτοί να βοηθήσουν την «άτακτη» Ελλάδα. Στήνεται έτσι ο μηχανισμός της τρόικας και η χώρα μας υπογράφει το μνημόνιο προκειμένου να της παρασχεθεί, με επαχθείς όρους, το δάνειο των 110 δισ. ευρώ.

Το δεύτερο εξάμηνο του 2010 τα πράγματα αγριεύουν. «Πέφτει» η Ιρλανδία, ενώ σωρεύονται απειλητικά σύννεφα πάνω από την Πορτογαλία. Οι εκτιμήσεις για το ποιος έχει σειρά, η Ισπανία ή το Βέλγιο και με τις Ιταλία, Γαλλία να ακολουθούν, φορτίζουν επικίνδυνα την ατμόσφαιρα στην Ευρώπη. Οι 27 παραδέχονται πλέον ότι υπάρχει και ευρωπαϊκή διάσταση στην κρίση και δεν είναι μεμονωμένες περιπτώσεις ορισμένων περιφερειακών κρατών.

Φτάνουμε έτσι στην τέταρτη φάση, το πρώτο εξάμηνο του 2011 που διανύουμε, όπου η Ε.Ε. καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «όλοι πρέπει να βάλουμε πλάτη» για να μη βυθιστεί η Ευρώπη σε μια περιδίνηση χρέους και ελλειμμάτων, που ως πρώτο θύμα θα έχει το ευρώ και ως κατάληξη τη διάλυση της Ευρωζώνης και της ίδιας της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Χθες, στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής, οι 27 έκαναν το πρώτο βήμα για να περιγράψουν το συνεκτικό σχέδιο που χρειάζεται η Ευρώπη για να αντιμετωπίσει την κρίση.

Στις έξι εβδομάδες που απομένουν μέχρι τη Σύνοδο Κορυφής του Μαρτίου θα πρέπει να συμφωνήσουν τις λεπτομέρειες του σχεδίου και το χρονοδιάγραμμα. Το σχέδιο πρέπει να συνιστά την «τελική λύση». Μόνον έτσι θα είναι αποτελεσματικό απέναντι στις αγορές, οι οποίες ήδη προεξοφλούν μια τέτοια εξέλιξη και γι’ αυτό βλέπουμε τη ραγδαία αποκλιμάκωση των spreads και την άνοδο των μετοχών στο Χρηματιστήριο.

Πάντως, και μόνο το γεγονός ότι η Γερμανία της καγκελαρίου Μέρκελ συμφωνεί για το «μεγάλο πακέτο» είναι μια εξέλιξη λίαν θετική και τροχοδρομεί την Ευρώπη σε άλλη κατεύθυνση. Μπορεί να υπάρχουν διχογνωμίες για το «περιτύλιγμα» με το οποίο αυτό θα παρουσιαστεί, όμως η καταρχήν απόφαση φαίνεται ότι είναι ειλημμένη.

Δημοσιονομική πειθαρχία και αλληλεγγύη λοιπόν είναι το μήνυμα που θα (πρέπει να) εκπέμψει η Ευρώπη. Ένα μήνυμα καθ’ όλα ευπρόσδεκτο για τη χώρα μας, αν λάβουμε υπ’ όψιν ότι εμείς ήδη το πρώτο σκέλος (τη δημοσιονομική πειθαρχία) το εκτελούμε, τα αυστηρά μέτρα τα εφαρμόζουμε και όπως έχει δεσμευθεί κατ’ επανάληψιν η κυβέρνηση θα συνεχίσει να βαδίζει με συνέπεια αυτό τον δρόμο.

Απομένει να δούμε πώς θα εκφραστεί η αλληλεγγύη, η οποία θα επιδεικνύεται μέσω του μηχανισμού στήριξης. Εδώ η Ελλάδα έχει τέσσερις στόχους τους οποίους ο πρωθυπουργός ελπίζει να επιτύχει.

Πρώτον, οι πόροι για τον μηχανισμό να είναι επαρκείς. Δεύτερον, να υπάρχει ευελιξία η οποία να εκτείνεται από την παρέμβαση στην αγορά ομολόγων μέχρι την έκδοση ευρωομολόγων. Τρίτον, να υπάρξει μείωση επιτοκίων και τέταρτον, να μας δοθεί η επιμήκυνση για την αποπληρωμή του δανείου των 110 δισ. ευρώ.

Σίγουρα δεν θα μας δοθούν όλα αυτά επειδή οι εταίροι μας μετάνιωσαν για τη μέχρι τούδε στάση τους, ούτε επειδή πείστηκαν ότι αίφνης γίναμε «καλά παιδιά». Όλα αυτά θα δοθούν σε όλους υπό την προϋπόθεση ότι θα γίνει αποδεκτό ένα αυστηρό πλαίσιο διακυβέρνησης και οικονομικού ελέγχου.

Όλα αυτά θα δοθούν επειδή, επιτέλους, στην Ε.Ε. κατανόησαν ότι η πολιτική τιμωρίας των «PIGS» είναι αδιέξοδη και αυτό που χρειάζονται οι «αδύναμοι κρίκοι» αλλά και το σύνολο των ευρωπαϊκών χωρών είναι ένα διαφορετικό μοντέλο οικονομικής διακυβέρνησης, το οποίο μεταξύ άλλων θα περιέχει και πολιτικές αναθέρμανσης της οικονομίας.

Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν βαν Ρομπόι ήταν προ ημερών σαφέστατος. «Επιτέλους, πρέπει να βάλουμε τέλος στην κρίση χρέους. Πρέπει να σταματήσουμε να κυνηγάμε κάθε εβδομάδα τις αγορές. Χρειαζόμαστε μια ριζική και συνολική λύση», είπε και έχει απόλυτο δίκιο.

Η μεταστροφή των 27 στην αντιμετώπιση του δημοσιονομικού προβλήματος της Ευρώπης είναι σίγουρα μια ποιοτική μεταστροφή. Μέχρι τώρα υπήρχε εσωστρέφεια και διακυβερνητισμός. Απ’ ό,τι φαίνεται οδηγούμαστε, από την πίσω πόρτα, σε μια πολιτική συνολικής ενοποίησης της Ευρώπης.

Μέχρι τώρα το κυρίαρχο στοιχείο στις συζητήσεις και τις αναλύσεις ήταν η διαίρεση και η πιθανότητα διάσπασης της Ευρώπης. Εφεξής η ατζέντα αλλάζει και προκρίνονται τα σημεία της οικονομικής ενοποίησης. Η κρίση όντως αρχίζει και αντιμετωπίζεται, όπως εξαρχής υποστήριζε ότι πρέπει να γίνει ο Γ. Παπανδρέου, ως ευκαιρία.

Μετά την πολιτική ενοποίηση μπαίνουμε στο στάδιο της οικονομικής ενοποίησης, που ήταν και το μεγάλο μείον αλλά και ζητούμενο για την Ε.Ε. Στην αρχή μπορεί να υπάρχουν διχογνωμίες, έριδες και εντάσεις και είναι λογικό. Όμως, αυτός είναι ο μόνος δρόμος.

Όπως η κρίση στη χώρα μας έβγαλε στην επιφάνεια τις χρόνιες παθογένειες του συστήματος, έτσι και η κρίση χρέους στην Ευρώπη ανέδειξε το έλλειμμα της οικονομικής διακυβέρνησης ως απαραίτητο συμπλήρωμα των δημοσιονομικών απαιτήσεων, αλλά και της πολιτικής και θεσμικής ενοποίησής της.

Όπως η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου, προσώρας με επιτυχία και χωρίς ιδιαίτερα μεγάλες εντάσεις, εξαλείφει τις δυσπλασίες του νεοελληνικού κράτους, έτσι και η Ευρώπη των 27 φαίνεται να ανταποκρίνεται στα αιτήματα των καιρών και, αντί να «σπάσει», όπως πολλοί προφήτευαν, προχωρά στην περαιτέρω ενοποίησή της.

Σίγουρα θα είναι μια δύσκολη πορεία, με εντάσεις, αμφισβητήσεις και δοκιμασίες. Είναι όμως ο δρόμος που πρέπει να βαδίσει. Και πρέπει να τον βαδίσει και για έναν επιπλέον λόγο που συνδέεται με τη συγκυρία.

Η εξέγερση των λαών του Μαγκρέμπ και της Μέσης Ανατολής θέτει επί τάπητος το πρόβλημα της ασφάλειας της Ευρώπης από τους λαθρομετανάστες, της ενεργειακής της οχύρωσης και της οικονομικής της ευρωστίας. Τα σύννεφα που μαζεύονται στο νότιο τμήμα της λεκάνης της Μεσογείου είναι πολλά και βαριά.

Ειδικά η περίπτωση της Αιγύπτου μπορεί να αποδειχθεί μαχαιριά στην Ευρώπη. Αν κλείσει η διώρυγα του Σουέζ και εκτιναχθεί η τιμή του πετρελαίου, εκτός από την κρίση χρέους μπορεί να έχουμε και μια νέα μεγάλη πετρελαϊκή κρίση. Τη μία κρίση η Ευρώπη μπορεί να την αντέξει. Και τις δύο μαζί είναι αμφίβολο. Σε κάθε πάντως περίπτωση δεν μπορεί σ’ αυτούς τους ταραγμένους καιρούς να είναι διχασμένη. Ενωμένη ίσως μπορεί να τις αντιμετωπίσει. Σπαρασσόμενη και διαιρεμένη όχι.

Αυτό είναι και ένα επιπλέον επιχείρημα για τον Γ. Παπανδρέου και την κυβέρνησή του. Δείτε, μπορεί να τους πει, ποιο είναι το περιβάλλον στο νότιο σύνορο της Ευρώπης. Έχουμε την Αλβανία, την Αίγυπτο, τον Λίβανο, τη Συρία, την Ιορδανία. Όλος ο περίγυρός μας είναι μια μπαρουταποθήκη. Οι εταίροι μας έχουν έναν επιπρόσθετο λόγο να μας συνδράμουν. Αν «πέσουν» οι ακρίτες της Ευρώπης, τότε οι κολασμένοι της Μέσης Ανατολής, της ενδότερης Ασίας (Αφγανιστάν, Πακιστάν), των Βαλκανίων θα πολιορκήσουν, όπως παλαιότερα οι Ούννοι και οι Τούρκοι, τη Βιέννη. Κι αυτό δεν νομίζω να το θέλει η καγκελάριος Μέρκελ...

Κάποιος, βασίμως, θα αντιτείνει: «Καλά όλα αυτά, αλλά πώς η Ελλάδα επωφελείται αυτών;». Για περισσότερες πληροφορίες σας παραπέμπω στο ένθετο Οικονομία (σελ.12-13), όπου δίδονται πειστικές, νομίζω, απαντήσεις στο πώς μπορεί να αλλάξει άρδην το κλίμα και να φύγει ο βραχνάς του χρέους.

Αν το κλίμα αλλάξει και το χρέος γίνει διαχειρίσιμο, τότε και οι αγορές θα μας εμπιστευθούν ξανά και οι επενδυτές θα έρθουν και οι τράπεζες θα ξεμπλοκάρουν. Μπορούμε έτσι από την ύφεση να περάσουμε, έστω και οριακά, το 2012, σε ανάπτυξη με θετικό πρόσημο, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη χειμαζόμενη αγορά.

Αν η χώρα ξαναγίνει ελκυστική, περιορίζει τα ελλείμματά της, εξαλείφει τις χρόνιες δυσπλασίες της, γίνεται ανταγωνιστική, όλο το οικονομικό περιβάλλον θα αλλάξει. Η αλλαγή του οικονομικού περιβάλλοντος θα καταστήσει ολιγότερον επώδυνες τις συνέπειες του μνημονίου και θα σταματήσει η φιλολογία περί δεκαετούς, εικοσαετούς ή μόνιμης λιτότητας που προφητεύουν οι Κασσάνδρες.

Το μνημόνιο, αν όλα εξελιχθούν κατ’ ευχήν, θα έχει όντως αποδειχθεί ευλογία και όχι κατάρα. Βεβαίως, για όσους θεωρούν ότι το πρόβλημα θα λυνόταν σε έξι ή σε 18 μήνες ναι, το μνημόνιο ήταν και είναι βαρύ. Για όσους όμως έχουν στρατηγική και σχέδιο τριετίας και πενταετίας, τα πράγματα είναι διαφορετικά. Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι έχει. Πρέπει όμως συνεχώς να το αποδεικνύει και να το εφαρμόζει και σίγουρα μετά την 25η Μαρτίου, όταν και θα ληφθούν οι αποφάσεις στο Συμβούλιο Κορυφής, πρέπει να το επικαιροποιήσει και να το περιγράψει με μεγαλύτερη σαφήνεια και πειθώ.

Η κοινωνία, οι πολίτες, θα αντέξουν αν πειστούν ότι όντως το 2012 ή το 2013 το φως στην άκρη του τούνελ θα είναι πραγματικό και όχι αντανάκλαση παραισθήσεων. Έχει, δε, άδικο ο Αντ. Σαμαράς να υποστηρίζει ότι τώρα κατάλαβαν ότι ήταν λάθος το μνημόνιο και το αλλάζουν. Όχι, το μνημόνιο όταν υπεγράφη ήταν μονόδρομος. Δεν υπήρχε δυνατότητα διαπραγμάτευσης.

Και επειδή η κυβέρνηση Καραμανλή τα είχε κάνει μούσκεμα και επειδή η κυβέρνηση Παπανδρέου άργησε να συνειδητοποιήσει το πρόβλημα και έκανε στην αρχή λάθος χειρισμούς. Τότε, τον Μάιο του 2010, ή θα παίρναμε τα λεφτά από την τρόικα ή η χώρα θα χρεοκοπούσε.

Με την προσπάθεια του Γ. Παπανδρέου να γίνει το ελληνικό πρόβλημα ευρωπαϊκό και με τα προβλήματα που ανέκυψαν και σε άλλες χώρες, φτάσαμε στη σημερινή δυνατότητα να μπορούμε να επαναδιαπραγματευτούμε όρους του.

Αν η χώρα είχε χρεοκοπήσει, θα είχαμε τώρα φαινόμενα Τυνησίας και Αιγύπτου. Ευτυχώς η χρεοκοπία απεφεύχθη και, αν στις 25 Μαρτίου από το Συμβούλιο Κορυφής βγει λευκός καπνός, ενδεχομένως έπειτα από μερικά χρόνια να έχουμε μιαν άλλου τύπου εθνική παλιγγενεσία...