Φελνίκος

Συνήθως δεν ανταποκρίνομαι στις προσκλήσεις που μου απευθύνουν για να παραστώ σε διάφορες εκδηλώσεις. Και είναι πολλές. Δεν το κάνω από σνομπισμό, ούτε επειδή είμαι πολυάσχολος ή αντικοινωνικός. Μάλλον βαριέμαι την επιδειξιμανία, τα κούφια λόγια, την γκλαμουριά και τον κομφορμισμό. Πλήττω αφόρητα με τα καρφιτσωμένα χαμόγελα, την προσποιητή ευγένεια και την υπερχειλίζουσα αισιοδοξία· πως δήθεν όλα βαίνουν καλώς και θα γίνουν καλύτερα.

Υπάρχουν βέβαια και εξαιρέσεις. Συνήθως το περιεχόμενό τους αναφέρεται σε «χαμηλές πτήσεις» και «ελάσσονες προσδοκίες», που όμως σου εγκεφαλογραφούν τη γνώση και εξιτάρουν τις αισθήσεις. Τη Δευτέρα, λέω να κάνω μια εξαίρεση. Θα πάω το απόγευμα (19.30) στο Ζάππειο, παρ’ ότι οι ομιλίες του πρωθυπουργού και των υπουργών Παυλόπουλου και Δούκα, καθώς και η παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, προβλέπουν αυστηρούς κανόνες εθιμοτυπίας και συμπεριφορά πρωτοκόλλου. Είναι όμως το θέμα που με θέλγει: «Οι εθνικοί μας ευεργέτες».

Αυτή η χώρα σε μεγάλο βαθμό υπάρχει επειδή είχε τέκνα όπως ο Ζάππας, ο Αβέρωφ, ο Μπενάκης, ο Αρσάκης, ο Βαρβάκης, ο Ευγενίδης, ο Σταύρου, ο Σίνας, ο Ριζάρης, ο Αδάμ, ο Μπάγκας και άλλοι. Στηρίχτηκε στη φιλοπατρία, τη διάθεση προσφοράς και τις δωρεές τους για να ανακουφίσει τις πληγές της, να μορφωθεί, να καλλωπιστεί. Οι μεγάλοι ευεργέτες αιμοδότησαν την εθνική προσπάθεια για να στηθεί και να σταθεί με αξιοπρέπεια το νεοελληνικό κράτος.

Σε αρκετές περιπτώσεις επωφελήθηκαν και κέρδισαν και οι ίδιοι από τις χειρονομίες τους. Στο τελικό ισοζύγιο, όμως, υπερισχύει η κοινωνική τους προσφορά. Σχολεία, πανεπιστήμια, νοσοκομεία, ιδρύματα, κτίρια, δρόμοι, ακόμη και πολεμικό υλικό (π.χ. θωρηκτά) συνέβαλαν στο να ισχυροποιηθεί το φτωχό και αδύναμο κράτος μετά την Τουρκοκρατία και τους πολέμους.

Η ευεργεσία, σε δεδομένες στιγμές του ελληνισμού, υπήρξε ρεύμα αντίστοιχο με αυτό των Φιλικών και του φιλελληνισμού. Κατά βάσιν, όπως και τα άλλα δύο, ήταν εισαγόμενο. Οι λεγόμενοι μεγάλοι και εθνικοί ευεργέτες στην πλειονότητά τους ανήκαν στους Έλληνες της διασποράς. Διακρίθηκαν στο εξωτερικό και έκαναν αποκούμπι της ψυχής και της υστεροφημίας τους την πατρίδα. Ορισμένοι καχύποπτοι της Ιστορίας μπορούν να αναζητήσουν και να βρουν ιδιοτέλειες ή κι εγώ δεν ξέρω τι άλλες σκοπιμότητες για να γρατσουνίσουν την προσφορά τους.

Η απόσταση της Ιστορίας, όμως, όλα αυτά τα ξεπερνά. Το ίζημά τους στην πορεία του έθνους φαίνεται σήμερα διαυγές, επειδή αυτά που κατέλιπαν αντέχουν στον χρόνο και εν τέλει έχουν θετική εγγραφή στη συλλογική συνείδηση. Η χρησιμότητα των ευεργεσιών τους υπερβαίνει τις προθέσεις τους. Σίγουρα οι ευεργέτες δεν έδωσαν από το υστέρημά τους, αλλά από το περίσσευμά τους. Ο πλούτος τους ήταν πολύ μεγάλος, δυσανάλογος με τη φτώχεια του νεοσύστατου κράτους και των κατοίκων του. Το άνοιγμα της ψαλίδας, όπως θα λέγαμε σήμερα στη φθίνουσα νεοελληνική γλώσσα, ήταν μεγάλο. Όπως είναι και σήμερα.

Υπάρχουν πλέον πολλοί Έλληνες που διαθέτουν μεγάλα πλούτη. Που κερδίζουν πολλά χρήματα. Που το portfolio τους είναι χρυσό. Υπάρχουν εφοπλιστές, τραπεζίτες, βιομήχανοι, χρηματιστές, ομογενείς που μπορούν να ξαναπιάσουν το νήμα της ευεργεσίας. Αυτό που εδώ και αρκετές δεκαετίες έχει κοπεί. Επειδή κυριάρχησε ο καπιταλισμός, η αποξένωση και η αλλοτρίωση. Επειδή τα πρότυπα που καλλιεργήθηκαν ήταν ο ατομισμός και ο με κάθε τρόπο υπέρμετρος πλουτισμός. Επειδή συνέβησαν όλα αυτά με βάση τα οποία κοινωνιολογικές και άλλες μελέτες εξηγούν τον τρόπο που αναπτύχθηκαν οι κοινωνίες της βιομηχανικής και μεταβιομηχανικής επανάστασης.

Στη χώρα μας, εκτός από τη διεθνή τάση, υπήρξε και ένας άλλος παράγοντας που ατόνησε τον εθνοευεργετισμό. Ήταν η ισχυροποίηση του εθνικού και συντεταγμένου κράτους που κάλυψε τη δράση των ευεργετών. Όσο ο ρόλος του κράτους βάραινε στις κοινωνικές εξελίξεις τόσο αδυνάτιζε η κοινωνική ευαισθησία. Καθοριστικό, επίσης, ρόλο έπαιξε ο διαχωρισμός σε εθνικόφρονες και μη, καθώς και ο ανώμαλος πολιτικός βίος. Σήμερα που η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί αισθήματα εθνικής ανασφάλειας και η εξέλιξη οδηγεί σε κοινωνίες δύο τρίτων ήρθε ο καιρός να (ξανα)δέσουμε τον κόμπο.

Σίγουρα υπάρχουν κάποιες ξεχωριστές περιπτώσεις που φανερά ή κρυφά εμπνέονται από αισθήματα ευεργεσίας. Το θέμα, όμως, δεν είναι να προβληθούν αυτές. Το αίτημα είναι να ξαναδημιουργηθεί ένα ρεύμα που θα βοηθήσει το κράτος και τους Έλληνες να ελαττώσουν το δημοσιονομικό ή όποιο άλλο άχθος. Ήρθε ο καιρός αυτοί που ωφελήθηκαν και ωφελούνται από το κράτος να ξαναγυρίσουν ένα ποσοστό των κερδών τους ως κοινωνικό μέρισμα.

Η χώρα χρειάζεται να συντηρήσει και να φτιάξει νέα εκπαιδευτήρια, νοσοκομεία, ορφανοτροφεία, γηροκομεία, ιδρύματα, δρόμους, πλατείες, ερευνητικά κέντρα. Ορισμένα μπορούν να τα αναλάβουν «καλοί Έλληνες» ιδιώτες με διάθεση κοινωνικής προσφοράς. Ο Λάτσης, ο Βαρδινογιάννης, οι Αγγελόπουλοι, ο Κωστόπουλος, ο Σάλλας, ο Μυτιληναίος, ο Κόκκαλης, ο Λασκαρίδης, ο Κωνσταντακόπουλος, ο Τσάκος, ο Στασινόπουλος, ο Τσακόπουλος, ο Σπάνος -για να αριθμήσω πρόσωπα που μου ’ρχονται αμέσως στον νου- μπορούν να δημιουργήσουν ένα νέο ρεύμα εθνικού ευεργετισμού. Να συμβάλουν με γενναιοδωρία για να προαχθούν οι επιστήμες, η έρευνα, η τέχνη, η τεχνολογία. Για να αντιμετωπιστούν μουσειακές, ιδρυματικές, ρυμοτομικές ανάγκες. Για να ανακουφιστούν αδύναμοι, πάσχοντες και ασθενείς.

Να φτιάξουν πτέρυγες νοσοκομείων, να δημιουργήσουν βιβλιοθήκες, να δώσουν υποτροφίες, να οργανώσουν θεσμούς που θα διαφημίσουν την Ελλάδα, να πριμοδοτήσουν και να προικίσουν πανεπιστημιακές έδρες, να, να, να κάνουν ό,τι έκαναν οι πρόγονοί τους ευεργέτες.

Και γιατί όχι να ωφεληθούν και οι ίδιοι. Εδώ υπεισέρχεται ο ρόλος του κράτους. Να βρει νομοθετικούς, φορολογικούς και άλλους τρόπους για να τους διευκολύνει να αναπτύξουν τη διάθεση κοινωνικής προσφοράς. Χωρίς να προκαλέσει την κοινωνία, να τους δώσει κίνητρα και απαλλαγές. Να τους ενθαρρύνει και να τους επιβραβεύσει. Υπάρχουν αρκετοί Έλληνες της επικράτειας και της ομογένειας που μπορούν από μεγάλοι χορηγοί γεγονότων και εκδηλώσεων της ιδιωτικής πρωτοβουλίας να γίνουν και μεγάλοι ευεργέτες του έθνους. Υπάρχουν καλοί Έλληνες που μπορούν να συνταιριάξουν τα πλούτη τους με τις ευαισθησίες, τη φιλοπατρία και τις αναζητήσεις τους. Μπορούν να ηγηθούν ενός νέου κινήματος εθνοευεργετισμού. Η κοινωνική προσφορά τους δεν είναι απαραίτητο να κινηθεί στα στενά όρια του ελλαδιτισμού. Μπορεί και είναι απαραίτητο να συνδράμουν στη νέα εξόρμηση του ελληνισμού που επιχειρείται μετά το γκρέμισμα των τειχών που επέφερε στην περιοχή η πτώση του κομμουνισμού, αλλά και σε συνθήκες ευρωπαϊκής ενοποίησης και παγκοσμιοποίησης.

Η πρόκληση να διατηρηθούν οι κιβωτοί του έθνους, όπου υπάρχουν (από την Ουκρανία μέχρι τα Ιεροσόλυμα), αλλά και να δημιουργηθούν νέες εστίες και κοινότητες είναι αδήριτη. Εξάλλου, μέσα από μια συντεταγμένη κίνηση «αναβίωσης» του εθνοευεργετισμού μπορούν να ωφεληθούν και οι υγιώς επιχειρούντες πλούσιοι Έλληνες.

Αφού σήμερα δεν υπάρχει το πνευματικό, ηθικό, κοινωνικό πλαίσιο και υπόβαθρο της εποχής που άνθησαν οι εθνικοί ευεργέτες, ας «αναγκάσουμε» κάποιους να γίνουν. Επειδή στην εποχή μας τα πάντα είναι δούναι και λαβείν, ας φερθούμε έξυπνα και ας προσπαθήσουμε να «αποσπάσουμε» ένα κομμάτι του πλούτου τους για να εξυπηρετηθούν κοινωνικές ανάγκες. Αυτή η προσπάθεια μπορεί να «στρατεύσει» περισσότερους πλούσιους, αν συνδυαστεί και με μια ευρύτερη προσπάθεια αναγέννησης (πολιτικής, πνευματικής, ηθικής) της Ελλάδας. Ένα νέο εθνικό σχέδιο για να βγει η χώρα από το τέλμα, την αμεριμνησία και την αφασία είναι σίγουρο ότι, τουλάχιστον κάποιους από αυτούς, θα τους συγκινούσε και θα τους κινητοποιούσε.

Ο εθνοευεργετισμός αναπτύχθηκε επειδή υπήρχε έντονος ο αλυτρωτισμός και η Μεγάλη Ιδέα της εθνικής ολοκλήρωσης. Μια Νέα Μεγάλη Ιδέα για επιβίωση του έθνους των Ελλήνων στις σύγχρονες συνθήκες θα δημιουργούσε και μεταξύ αυτού του τμήματος των συμπατριωτών μας αισθήματα ανάτασης και προσφοράς.

Δεν πρέπει λοιπόν να φοβηθούμε τη «συναλλαγή». Να την επιδιώξουμε πρέπει. Αρκεί τα φορολογικά κίνητρα, καθώς και όποιες άλλες διευκολύνσεις και απαλλαγές, να μην είναι ετεροβαρή. Και, κυρίως, να είναι διαφανή. Το απαραίτητο θεσμικό πλαίσιο να μην μπορεί να αξιοποιηθεί από επιτήδειους για να μεγαλώσουν την περιουσία τους. Να μην μπουν όροι, προδιαγραφές και ύποπτες διατάξεις που μπορούν να εκμεταλλευθούν κυνικοί του χρήματος και ιδιοτελείς. Ο πλούτος τους δεν πρέπει να αυξηθεί ένεκα της κοινωνικής τους προσφοράς, ούτε όμως η κοινωνική τους προσφορά να μειώνει τον πλούτο τους. Αυτή είναι η χρυσή ισορροπία που πρέπει να βρει το κράτος για να απελευθερώσει τα όποια αισθήματα εθνοευεργεσίας μπορούν να υπάρχουν.

Κάποτε ο εθνοευεργετισμός μπορεί να ήταν μοναχικός δρόμος, προσωπική στάση ζωής, να μείωνε τα πλούτη των ευεργετών υπέρ των αναγκών του έθνους, να μη ζητούσε ανταλλάγματα πλην ίσως της υστεροφημίας. Σήμερα χρειάζεται να τον οργανώσουμε, να του δώσουμε κίνητρα, να είναι αμοιβαία επωφελής και κυρίως να γίνει συλλογική υπόθεση των πολλά εχόντων και κατεχόντων. Να τον κάνουμε ορατό και διακριτό κοινωνικό ρεύμα των πολύ πλούσιων συμπατριωτών μας. Όσο παραμένει στο επίπεδο της ατομικότητας, δεν είναι καθοριστικής κοινωνικής χρησιμότητας, ενώ είναι επιρρεπής σε εγωπάθεια και επιδειξιμανία. Αυτό που πρέπει να κάνει η πολιτεία είναι να απελευθερώσει, να απενοχοποιήσει και να πριμοδοτήσει έναν νέο εθνοευεργετισμό. Να στηρίξει την προσπάθεια συγκρότησης ενός ρεύματος κοινωνικής αλληλεγγύης και προσφοράς.

Ο σύλλογος Ελπίδα και Το Χαμόγελο του Παιδιού είναι αξιοπρόσεκτες και αξιόλογες προσπάθειες. Χρειαζόμαστε πολλούς τέτοιους συλλόγους και πολλές τέτοιες προσπάθειες. Όχι μόνον στον ευαίσθητο τομέα της υγείας και της αντιμετώπισης κοινωνικών στιγματώσεων. Πάνω απ’ όλα, όμως, χρειαζόμαστε αυτές οι προσπάθειες να δημιουργήσουν ένα Δίκτυο Αλληλεγγύης και Βοήθειας του Ελληνισμού. Ένα δίκτυο που θα απλώνεται σε όλους τους τομείς του δημόσιου βίου και θα εξυπηρετεί την ανάγκη του κράτους να μοιραστεί τα άχθη του με τους ικανούς να το πράξουν Έλληνες απανταχού της Γης. Και, βέβαια, όλα αυτά σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την πολιτική-ιδεολογική και κοινωνική προσπάθεια να αντιμετωπιστούν η φτώχεια, οι ανισότητες και οι κάθε μορφής αποκλεισμοί, που απειλούν με ιδιαίτερη ένταση και ευθέως την κοινωνική συνοχή. Μάλιστα, στη χώρα μας το πρόβλημα γίνεται οξύτερο, από την ανεπάρκεια της ιθύνουσας πολιτικής τάξης, τη διεφθαρμένη επιχειρηματική ελίτ και τον αμοραλισμό.

Ο κοινωνικός πόλεμος και οι ταξικοί αγώνες συνεχίζονται. Αυτός όμως δεν είναι λόγος για να μην ανακαλύπτουμε και να μη στηρίζουμε πρωτοβουλίες που μπορεί να βοηθήσουν, να ανακουφίσουν και να προαγάγουν το κράτος και τους πολίτες του. Μέχρι να τελεσφορήσουν οι αγώνες για μια άλλη κοινωνία, ας κάνουμε και κάτι για να ζήσουμε καλύτερα στην υπάρχουσα...