Φελνίκος

Aκούγοντας τα συνθήματα του Μπαράκ Ομπάμα περί «Αλλαγής» και «κυβέρνησης του λαού από τον λαό για τον λαό», αυτομάτως η μνήμη των περισσότερων Ελλήνων πηγαίνει στον Ανδρέα Παπανδρέου.

Με τα ίδια ακριβώς συνθήματα ο ιδρυτής του ΠΑΣΟΚ άλλαξε, το 1981, τον πολιτικό χάρτη της Ελλάδας και η Ιστορία «γύρισε σελίδα», όπως ακριβώς γίνεται σήμερα και στις ΗΠΑ.

Ορισμένοι στο ΠΑΣΟΚ, θεωρώντας προφανώς τα συνθήματα ένα είδος ευρεσιτεχνίας, πιστεύουν ότι η «Αλλαγή», η «κυβέρνηση του λαού» και οι αποδέλοιποι, εξ αυτών, συνειρμοί είναι κατοχυρωμένοι τίτλοι στα βιβλία της Χαριλάου Τρικούπη. Φαντασιώνονται, μάλιστα, πως το «κοπιάρισμα» του Ανδρέα από τον Ομπάμα ισοδυναμεί και με ψήφο εμπιστοσύνης στον Γιώργο Παπανδρέου.

Εάν η ιστορική αντιστοίχιση εξαντλείται στα όρια της προπαγάνδας, έχει καλώς. Εάν όμως πιστεύουν ότι η επικράτηση των... Democratics (όπως άκουγα κάποιον βουλευτή του ΠΑΣΟΚ να αποκαλεί τους Δημοκρατικούς) στις ΗΠΑ είναι αρκετή για να δώσει στα καθ’ ημάς και τη νίκη στη «Δημοκρατική Παράταξη», μάλλον είναι πολύ μακριά νυχτωμένοι.

Καταρχήν υπάρχουν ορισμένα πολύ βασικά στοιχεία που λείπουν από το σημερινό ΠΑΣΟΚ. Στοιχεία που υπήρχαν το 1981, αλλά και διέθεταν οι Δημοκρατικοί στην αναμέτρηση με τους Ρεπουμπλικανούς.

Το πρώτον είναι ο ηγέτης. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένας χαρισματικός αρχηγός. Το ίδιο χαρισματικός είναι και ο Μπαράκ Ομπάμα. Συνεγερτικός ο λόγος και των δύο για τα πλήθη. Ο Γ. Παπανδρέου δεν ανήκει σ’ αυτή την τάξη των πολιτικών ανδρών. Όπως και κανείς άλλωστε από τους υπάρχοντες εν Ελλάδι σήμερα πολιτικούς. Αυτό κατ’ ανάγκην δεν αποτελεί μειονέκτημα. Άλλη εποχή το 1981 για την Ελλάδα, όπως διαφορετικό είναι και το 2008 για τις ΗΠΑ.

Σε κάθε εποχή αντιστοιχεί κι ένας διαφορετικού τύπου ηγέτης. Ο Ομπάμα ταιριάζει «γάντι» στις σημερινές πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές προτεραιότητες των ΗΠΑ, όπως «γάντι» ταίριαζε και για τις προτεραιότητες της Ελλάδας, το 1981, ο Α. Παπανδρέου. Δεν είμαι σίγουρος ότι η χώρα μας χρειάζεται σήμερα έναν χαρισματικό και δημεγέρτη πρωθυπουργό. Μάλλον της χρειάζεται ένας νουνεχής, σοβαρός, εργατικός, ικανός και αποτελεσματικός κυβερνήτης, ο οποίος όμως πρέπει να έχει όραμα και σχέδιο για την κοινωνία, τη χώρα και το έθνος, και ταυτόχρονα να είναι προσιτός και αγαπητός από τον λαό.

Οι πολίτες χρειάζονται σήμερα έναν ηγέτη να τους εμπνεύσει, και όχι να τους ξεσηκώσει. Να τους καταστήσει συνειδητά συμμέτοχους σε μια κοινή προσπάθεια να βγει η χώρα από την κρίση, και όχι να τους στρατεύσει με τυφλό πάθος και φανατισμό για μια Ελλάδα που θ’ ανήκει στους μη προνομιούχους Έλληνες.

Για να γίνουν όμως αυτά, χρειάζονται σταθερές ιδέες που θα συγκροτούν ένα συνεκτικό σχέδιο. Όσο αυτές οι ιδέες και το σχέδιο απουσιάζουν ή συνεχώς αλλάζουν, δεν μπορούν να μετατραπούν και σε υλική δύναμη, που θα δημιουργήσει το ρεύμα Αλλαγής που απαιτείται, για να υπάρξει ισχυρή αυτοδυναμία, που αποτελεί προϋπόθεση για τις όποιες τομές και μεταρρυθμίσεις χρειάζεται να γίνουν.

Το πρώτο μειονέκτημα του χαρισματικού ηγέτη μπορεί να ξεπεραστεί ή και να εξισορροπηθεί υπό την προϋπόθεση ότι ο Γ. Παπανδρέου θα επανέλθει εκεί απ’ όπου ξεκίνησε, το 2004, όταν ο κόσμος των ιδεών που έφερνε αποτυπώθηκε στο λυτρωτικό -για τον κόσμο του ΠΑΣΟΚ και όχι μόνο- σύνθημα «Γιώργο, άλλαξέ τα όλα».

Μέχρι πρότινος, και για λόγους που δεν είναι του παρόντος σημειώματος, δεν μπορούσε να το κάνει. Τώρα που η προοπτική επανόδου του ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση υπό την ηγεσία του θεωρείται σχεδόν βέβαια, μπορεί να το πράξει. Μπορεί να χρωματίσει με τις ιδέες του τη «Νέα Αλλαγή», όχι μόνο στη διακυβέρνηση, αλλά και στον τύπο οργάνωσης και ανάπτυξης του κράτους, της κοινωνίας και της οικονομίας που απαιτούν οι καιροί και οι περιστάσεις.

Αν το ΠΑΣΟΚ απλώς περιμένει να «σαπίσει» η Νέα Δημοκρατία και ο Γ. Παπανδρέου να αποδομηθεί ο Κ. Καραμανλής για να επιστρέψει το κόμμα στην κυβέρνηση και ο αρχηγός του να εγγραφεί στη λίστα των πρωθυπουργών, ίσως στην πορεία βρεθούν και οι δύο προ εκπλήξεων. Αυτή τη στιγμή που η κρίση απλώνεται απ’ άκρου εις άκρον στην Ελλάδα χρειάζονται όραμα, σχέδιο, πρόγραμμα και ιδέες που θα κινητοποιήσουν τους πολίτες.

Μόνο έτσι θα αποφευχθεί το παιχνίδι των διαλυτικών εκβιασμών και των παραλυτικών ισορροπιών με τα κάθε λογής συμφέροντα. Μόνο έτσι μπορεί ο Γ. Παπανδρέου να ξεπεράσει το ηγετικό μειονέκτημα ή, καλύτερα, να προσδώσει σ’ αυτό άλλα χαρακτηριστικά. Αν δεν το πράξει, ακόμη και αν γίνει πρωθυπουργός, γρήγορα θα διαπιστώσει ότι δεν θα μπορεί να κυβερνήσει. Και τότε τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα για τον ίδιο και το κόμμα του, αλλά κυρίως για τη χώρα.

Αν κάτι μάς δίδαξε το 1981 με τον Ανδρέα Παπανδρέου και μας διδάσκει το 2008 με τον Ομπάμα είναι ότι σε στιγμές κρίσιμες για μια χώρα -και σήμερα με την οικονομική κρίση, παρ’ ότι οι συγκυρίες είναι διαφορετικές- το παιχνίδι κερδίζεται όταν σε έναν πόλο του πολιτικού συστήματος συγκεντρώνονται οι εξής προϋποθέσεις: αρχηγός, ιδέες, επιτελείο, κόμμα, υποστήριξη από τη νεολαία, τη διανόηση και την πλειοψηφία των κοινωνικών δυνάμεων, ακόμη κι αν τα μεταξύ τους συμφέροντα είναι αντιθετικά.
Για τον αρχηγό και τις ιδέες μιλήσαμε. Ας έλθουμε τώρα στο επιτελείο.

Τόσο ο Ανδρέας Παπανδρέου όσο και ο Μπαράκ Ομπάμα στον τομέα αυτό αποδείχθηκαν επαρκείς. Ο κύκλος των στενών συνεργατών, η ομάδα διεύθυνσης, ήταν ένα από τα πλεονεκτήματά τους. Αντίθετα, ο Γ. Παπανδρέου στον τομέα αυτό υστερεί. Διαγενομένου του χρόνου -και ιδίως τους τελευταίους μήνες- έχουν γίνει κάποια βήματα, όμως πόρρω απέχει από το να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει ένα συνεκτικό και αποτελεσματικό επιτελείο περί τον αρχηγό. Απουσιάζουν τα στοιχεία τόσο της ομοιογένειας όσο και της αλληλεγγύης μεταξύ τους.

Η απουσία αυτή λέγεται ότι μπορεί να καλυφθεί όταν ο Γ. Παπανδρέου γίνει πρωθυπουργός. Οπότε δεν θα έχει και τους περιορισμούς που απορρέουν από την ύπαρξη εσωτερικών κομματικών φατριών. Η αλλαγή του πολιτικού σκηνικού ευνοεί, πάντως, τον Γ. Παπανδρέου να «στήσει» τώρα την ομάδα διεύθυνσης με την οποία θα διεκδικήσει τη νίκη στις εκλογές και θα κυβερνήσει τη χώρα.

Πάμε τώρα στο κόμμα. Το ΠΑΣΟΚ σαφώς δεν είναι ίδιο με το Δημοκρατικό Κόμμα των ΗΠΑ. Άλλες είναι οι πολιτικές συνθήκες στην Ελλάδα, όπως διαφορετική είναι και η πολιτική κουλτούρα σχετικά με την έννοια του κόμματος που υπάρχει στα καθ’ ημάς, αλλά και στην Ευρώπη. Σε κάθε όμως περίπτωση, τόσο ο Ανδρέας Παπανδρέου είχε ένα πανίσχυρο κόμμα για να υποστηρίξει την «Αλλαγή» που επαγγέλθηκε, όπως πρωτοφανής ήταν και η συσπείρωση των Δημοκρατικών στην υποστήριξη του Ομπάμα και της δικής του «Αλλαγής».

Το κόμμα του οποίου ηγείται σήμερα ο Γ. Παπανδρέου είναι αμφίβολο αν μπορεί να υποστηρίξει τις όποιες τομές, τις ρήξεις και αλλαγές που θα ήθελε να κάνει ο αρχηγός του. Το ΠΑΣΟΚ συνεχίζει να είναι ένας αποστεωμένος μηχανισμός εξουσίας, τα μέλη του οποίου πρωτίστως ενδιαφέρονται για τη νομή των προνομίων που παρέχει το γκουβέρνο.

Και φτάνουμε στο κρίσιμο σημείο. Στη νεολαία και τη διανόηση. Η «Αλλαγή» τόσο επί Ανδρέα Παπανδρέου όσο και επί Μπαράκ Ομπάμα έγινε πανίσχυρο κοινωνικό αίτημα επειδή στηρίχθηκε από τις δύο αυτές κατηγορίες πολιτών. Η «Αλλαγή» απέκτησε αίγλη και έγινε ρεύμα επειδή την αιμοδότησαν με τον ενθουσιασμό τους οι νέοι και με τη σκέψη τους οι διανοούμενοι.

Δυστυχώς, για τον Γ. Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ και οι δύο αυτές κατηγορίες πολιτών, τουλάχιστον μέχρι τούδε, δεν μπορούν να θεωρηθούν δοκοί στήριξης της εγχώριας σοσιαλδημοκρατίας ούτε προωθητική ύλη του προγράμματος και των ιδεών της. Το ίδιο συμβαίνει και με τα συνδικάτα και τις άλλες οργανώσεις κοινωνικής αντιπροσώπευσης.

Ορισμένοι μπορούν να βρουν πολλές δικαιολογίες, αντικειμενικές ή υποκειμενικές, για να μας πουν γιατί αυτά δεν συμβαίνουν. Μπορούν να αναφερθούν στον εκφυλισμό των συνδικάτων, στον κρατικοδίαιτο χαρακτήρα της διανόησης, στην αλλοτρίωση της νεολαίας από άλλα πρότυπα, στα καθεστωτικά χαρακτηριστικά που απέκτησε από την πολυετή διακυβέρνηση το ΠΑΣΟΚ, στην εν γένει αποπολιτικοποίηση που επήλθε ιδίως μετά το 1990 σ’ ολόκληρο τον κόσμο με την κατάρρευση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού και την εδραίωση της παγκοσμιοποίησης.

Και πολλές άλλες αιτίες και δικαιολογίες μπορούν να προβληθούν για την απουσία μαζικού και ισχυρού διεκδικητικού και συνδικαλιστικού κινήματος που θα επιβάλει το νέο μπλοκ εξουσίας, το οποίο φαίνεται ότι έχει ανάγκη σήμερα η χώρα μας. Όμως, το πρόβλημα παραμένει για τον Γ. Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ.

Τούτων δοθέντων, βασίμως κάποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι απουσιάζουν σχεδόν όλοι εκείνοι οι όροι που θα μας επέτρεπαν να κάνουμε ιστορικές εξισώσεις είτε με το 1981 στην Ελλάδα του Ανδρέα Παπανδρέου είτε με το 2008 στις ΗΠΑ του Μπαράκ Ομπάμα.

Και όσοι τις επιχειρούν, μάλλον το κάνουν για λόγους εντυπώσεων και προπαγάνδας.

Από την άλλη, όμως, βασίμως κάποιος μπορεί να διακινδυνεύσει και να πει ότι δημιουργούνται και στη χώρα μας προϋποθέσεις που μπορεί το σύνθημα και το αίτημα της «Αλλαγής» να (ξανα)αποκτήσουν αίγλη και νόημα. Εξαρτάται από το πώς θα συμπεριφερθεί εφεξής ο Γ. Παπανδρέου.

Μπορεί να μην είναι ο χαρισματικός ηγέτης με τον οποίο η Ιστορία θα ήθελε να κλείσει ραντεβού, όμως μπορεί να γίνει ο «εκβιαστής» μιας τέτοιας συνάντησης μαζί της. Αρκεί να μην επαναπαυτεί στη θεωρία του «σάπιου φρούτου» που θα τον φέρει στην κυβέρνηση. Τώρα που η κρίση βαθαίνει, είναι η ώρα των ιδεών, της ανανέωσης, του «Γιώργο, άλλαξέ τα όλα» του 2004. Αντί να περιμένει απλώς να έρθει η ώρα των εκλογών έχοντας πρωταρχικό μέλημά του να μην γίνει κάποιο λάθος που θα του ανατρέψει κάποια θετικά δημοσκοπικά ευρήματα, είναι η ώρα της προγραμματικής ευθύνης, αλλά και του ριζοσπαστισμού των ιδεών.

Οι πολίτες εξ ανάγκης μπορούν να του δώσουν την ψήφο τους. Όμως αυτό δεν του διασφαλίζει το μέλλον. Θα πρέπει και να τους διεγείρει. Όπως έκανε ο πατέρας του, αλλά και ο Ομπάμα. Έτσι, και ρεύμα αυτοδυναμίας μπορεί να δημιουργήσει και να ξεφύγει από τη μελαγχολία του τυχαίου ή του λάθους που μπορεί να φέρει τα πάνω κάτω.

Και -το κυριότερο- θα ξεφύγει από την ομηρία των συμβιβασμών και των ισορροπιών που θέλουν να του επιβάλουν τα «γκρι κοστούμια» της εξουσίας.