Δευτέρα, Οκτωβρίου 20, 2008

 

The change we need (18-10-2008)

18 Οκτωβρίου 1981. Σαν σήμερα, πριν από 27 χρόνια, ο Ανδρέας Παπανδρέου κέρδιζε τις εκλογές με το εκπληκτικό ποσοστό 48%. Το μικρό σοσιαλιστικό κόμμα, το ΠΑΣΟΚ, που ο ίδιος είχε ιδρύσει το 1974, κατάφερε σε επτά χρόνια να γίνει κραταιό λαϊκό Κίνημα.

Η «Αλλαγή», όπως απεδείχθη, δεν ήταν απλώς ένα προεκλογικό σύνθημα, ήταν το αίτημα της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων, ακόμη και αυτών που δεν ψήφισαν το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου.

Πολλοί αναλυτές, επιστήμονες, πολιτικοί χαρακτήριζαν τότε, αλλά και μετά, το ΠΑΣΟΚ σαν ένα μικροαστικό και λαϊκίστικο κόμμα. Ταύτιζαν, μάλιστα, την ύπαρξή του στην πολιτική ζωή του τόπου με την παρουσία του «λαοπλάνου», «τυχοδιώκτη» αρχηγού του. Διαψεύστηκαν οικτρά. Το ΠΑΣΟΚ άντεξε στον χρόνο και μαζί με τη Ν.Δ. -το άλλο μεγάλο κυβερνητικό κόμμα που ίδρυσε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής επίσης το 1974- παραμένουν ακόμη και σήμερα -και παρά τους τριγμούς που υφίστανται επ’ εσχάτων- οι πυλώνες του δικομματικού μας συστήματος, όπως αυτό οικοδομήθηκε από τη Μεταπολίτευση και εντεύθεν. Όπως άντεξε στον χρόνο και ο «χαρισματικός ηγέτης» του, χαρακτηρισμός που δίνουν σήμερα, ακόμα και οι παλιοί επικριτές του, στον Ανδρέα Παπανδρέου.

Δεν είναι τυχαίο ότι, μαζί με τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, αναφέρονται ως οι τρεις πολιτικοί που καθόρισαν τα τελευταία 100 χρόνια την πολιτική ζωή και τον δημόσιο βίο της χώρας. Και έτσι είναι. Ο Ελ. Βενιζέλος μεγάλωσε την Ελλάδα. Ο Κ. Καραμανλής την έβαλε στην Ευρώπη. Και ο Ανδρ. Παπανδρέου έκανε τη μεγάλη κοινωνική αλλαγή, αναδιανέμοντας τον πλούτο και φέρνοντας στην εξουσία το άλλο μισό του πληθυσμού.

Ασχέτως των λαθών που έγιναν και από τους τρεις, η Ιστορία θα τους καταχωρήσει στη μνήμη των πολιτών της χώρας ως «εθνικά κεφάλαια». Αυτό έχει ήδη γίνει με τον Ελ. Βενιζέλο. Στην «εθναρχία» κατατάσσεται και ο Κων. Καραμανλής και ύστερα από μερικά χρόνια το ίδιο θα γίνει και με τον Ανδρ. Παπανδρέου. Όσο το όνομα και η μνήμη του θα αποσυνδέονται από τις τρέχουσες πολιτικές εξελίξεις και θα αίρονται τα κομματικά πάθη, τόσο θα γίνεται πιο έντονη στο κάδρο της «εθναρχίας» και η μορφή του Ανδρέα, όπως συνήθισε να τον αποκαλεί ο λαός – σημάδι κι αυτό της οικειότητας και της αγάπης για το πρόσωπό του.

Η αναφορά στον Ανδρέα Παπανδρέου και στη 18η Οκτωβρίου του 1981 δεν γίνεται όμως για το πώς θα του συμπεριφερθεί η Ιστορία στο μέλλον. Γίνεται επειδή το σύνθημα της «Αλλαγής» αρχίζει και σήμερα να γίνεται κυρίαρχο κοινωνικό-πολιτικό αίτημα. Και δεν σχετίζεται τόσο με τις εγχώριες πολιτικές εξελίξεις και την αποτυχία της (δια)κυβέρνησης Καραμανλή του νεότερου, όσο με την κρίση του παγκόσμιου νεοφιλελεύθερου οικονομικού μοντέλου ανάπτυξης. Δεν είναι ίσως τυχαίο ότι η λέξη «Αλλαγή» είναι το βασικό σύνθημα (The change we need) του Ομπάμα για να εκλεγεί πρόεδρος των ΗΠΑ. Όπως δεν είναι, επίσης, τυχαίο ότι η σοσιαλδημοκρατία αποκτά και πάλι τη χαμένη της αίγλη.

Ολοένα και περισσότεροι πιστεύουν ότι οικονομικά και πολιτικά (ξανα)ήλθε η ώρα της Κεντροαριστεράς. Πιθανότατα στην Ευρώπη θα ξαναδούμε να κυριαρχούν τα σοσιαλιστικά και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα, όπως στη δεκαετία του 1980 με τους Μιτεράν, Γκονζάλες, Πάλμε, Σοάρες, Παπανδρέου, κ.ά.

Βέβαια, η συγκυρία είναι εντελώς διαφορετική από τότε. Σήμερα η παγκοσμιοποίηση έχει κυριαρχήσει ως οικονομικό συμπλήρωμα του μονοπολισμού που υπάρχει στον πλανήτη. Είναι αδύνατον να επανέλθουμε σε εθνικές απαντήσεις ως αντίδοτο στην κρίση. Τότε υπήρχε ο Ψυχρός Πόλεμος. Υπήρχε ο «υπαρκτός σοσιαλισμός». Υπήρχε το Κίνημα των Αδεσμεύτων. Τα απελευθερωτικά κινήματα. Ο Τρίτος Κόσμος. Η Ευρώπη ήταν διαιρεμένη και βρισκόταν στη φάση της ΕΟΚ. Η Κίνα ήταν στο περιθώριο του παγκόσμιου γίγνεσθαι. Οι πολιτικές ιδεολογίες έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στις προτιμήσεις και στις διαιρέσεις των πολιτών και των κρατών.

Σήμερα, με την αλματώδη ανάπτυξη της τεχνολογίας και την επικράτηση των αγορών, ο πλανήτης είναι ένα παγκόσμιο χωριό. Όντως στις μέρες μας, αν φταρνιστεί ένας Ινδός, θα κρυώσει ένας Καναδός. Χρειάζονται, λοιπόν, υπερεθνικές απαντήσεις. Είναι μάλιστα παρήγορο ότι, αργά αλλά σταθερά, ξεπερνιέται ο μονοπολισμός και καλύπτεται το κενό παγκόσμιας ισορροπίας που δημιουργήθηκε με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης.

Πλέον συγκροτείται ένας πολυπολικός κόσμος. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει πια 27 κράτη-μέλη. Η Ρωσία επανακάμπτει στο διεθνές προσκήνιο. Η Κίνα έχει μπει για τα καλά στο παγκόσμιο παιχνίδι ισχύος και καταμερισμού εργασίας. Οι χώρες της Λατινικής Αμερικής είναι σε φάση συγκρότησης ενός νέου περιφερειακού μπλοκ. Το ίδιο, και παρά τα σημερινά προβλήματα που υπάρχουν, μπορεί να γίνει και με τον αραβικό κόσμο, που διαθέτει πρωτοφανή ρευστότητα όχι πλέον μόνον εξαιτίας του πετρελαίου, αλλά και των επενδύσεων που έχει κάνει παγκοσμίως η νέα γενιά των εμίρηδων.

Το 1981 η «Αλλαγή» ήταν κυρίαρχα πολιτικό αίτημα. Λόγω και της δικτατορίας, την πολιτική ηγεμονία είχαν οι δυνάμεις της Αριστεράς. Ο τρόπος, όμως, που έγινε η Μεταπολίτευση έδωσε την κυβέρνηση στη Δεξιά. Όσο εδραιωνόταν η δημοκρατία και εμπεδωνόταν το αίσθημα ασφάλειας, άρχιζε να «ξεμπλοκάρει» ο δρόμος ώστε η πολιτική ηγεμονία της Αριστεράς να αποτυπωθεί και σε επίπεδο κυβερνητικής εξουσίας. Όπερ και εγένετο το 1981. Η πολιτική ηγεμονία ταυτίστηκε με τη φορά του κοινωνικού εκκρεμούς.

Κάτι ανάλογο φαίνεται ότι συμβαίνει και σήμερα. Μόνον που δεν είναι απότοκο εσωτερικών και μόνον εξελίξεων. Το κοινωνικό εκκρεμές το τελευταίο διάστημα, λόγω της αποτυχίας της (δια)κυβέρνησης από τη Ν.Δ., εκινείτο ολοένα και πιο σταθερά προς τα αριστερά. Ήρθε και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και η απειλή της ύφεσης, για να γείρουν πλέον οριστικά την πλάστιγγα. Μέχρι πρότινος, τη φορά του κοινωνικού εκκρεμούς προς τα αριστερά αδυνατούσε να την καρπωθεί πολιτικά το ΠΑΣΟΚ. Τώρα, και αφού κατάφερε να ξεπεράσει τα θέματα πολιτικής ενότητας και ηγεσίας που το ταλάνιζαν, μπορεί να «καβαλήσει» το ρεύμα και ενδεχομένως να διεκδικήσει την αυτοδυναμία, κάτι που μέχρι πρότινος εθεωρείτο -για πολλούς θεωρείται ακόμη και σήμερα- αδύνατο.

Αν η χρηματοπιστωτική κρίση διαρκέσει -που όπως όλα δείχνουν αυτό θα συμβεί- και περάσει στην πραγματική οικονομία -κάτι που όλοι προεξοφλούν, ενώ έχουμε και σημάδια που το πιστοποιούν- και η κυβέρνηση συνεχίζει να εμφανίζει εικόνα διάλυσης και παρακμής -τίποτε δεν δείχνει ότι μπορεί να αντιστρέψει τη φθοροποιό πορεία της-, τότε διαμορφώνονται όντως συνθήκες «Αλλαγής». Μόνον που δεν είναι όπως το 1981. Τότε ήταν αποτέλεσμα θετικής ψήφου και απότοκο ενός ρωμαλέου διεκδικητικού, μαζικού, κοινωνικού και πολιτικού κινήματος. Σήμερα είναι η ανασφάλεια για τα επερχόμενα αυτή που μπορεί να δώσει τη νίκη ακόμα και την αυτοδυναμία στο ΠΑΣΟΚ.

Η χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση λειτουργεί σε βάρος της κυβερνήσεως, καθώς το μοντέλο που καταρρέει είναι αυτό που και η ίδια εκφράζει. Η «ασφάλεια», η κοινωνική αλληλεγγύη και εμπιστοσύνη, που αποζητούνται διεθνώς στη σοσιαλδημοκρατία ως απάντηση στην κρίση, ευνοούν το ΠΑΣΟΚ. Μέχρι πρότινος κέρδιζε έδαφος, λόγω και της ήκιστα ελκυστικής εικόνας της αξιωματικής αντιπολίτευσης, η ιδέα της κυβερνητικής συνεργασίας με τον ΣΥΡΙΖΑ. Τώρα το κλίμα αλλάζει.

Η αντισυστημική και αλαζονική εν πολλοίς συμπεριφορά του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς και η «ελαφριά» εικόνα που εκπέμπει ο νεαρός Αλ. Τσίπρας, δημιουργούν ένα κλίμα έντονου σκεπτικισμού -ιδίως στα μεσοστρώματα και στους νοικοκυραίους- για την αποτελεσματικότητα μιας τέτοιας κυβερνητικής σύμπραξης. Πιθανότατα στις επόμενες εκλογές οι Έλληνες θα προτιμήσουν να έχουν μια ισχυρή και σταθερή κυβέρνηση που θα μπορέσει να οδηγήσει με ασφάλεια το κυβερνητικό σκάφος. Έχει που έχει τόσα προβλήματα, είναι μάλλον απίθανο να επιλέξει και την πολιτική αστάθεια, που το μόνο που μπορεί να επιφέρει είναι διόγκωση των προβλημάτων του. Το παιχνίδι, λοιπόν, θα παιχτεί μεταξύ Ν.Δ. και ΠΑΣΟΚ. Η Ν.Δ. στα αρνητικά της αποτυχημένης διακυβέρνησης και της εικόνας διάλυσης που εμφανίζει προσθέτει τώρα και ένα άλλο· την οικονομική κρίση που πλήττει την καρδιά του μοντέλου ανάπτυξης που ακολουθεί.

Η οικονομική κρίση δεν είναι όπως οι πυρκαγιές του καλοκαιριού του 2007. Δεν είναι μια φυσική καταστροφή εξαιτίας της οποίας οι πολίτες συσπειρώνονται γύρω από την κυβέρνηση και προκρίνουν την έννοια της στιβαρότητας. Είναι η αμφισβήτηση ενός συγκεκριμένου οικονομικού και πολιτικού μοντέλου ανάπτυξης και διακυβέρνησης. Εξ αντικειμένου, το αίτημα της «Αλλαγής» ευνοεί το ΠΑΣΟΚ. Εάν μάλιστα η αξιωματική αντιπολίτευση συνεχίσει να πολιτεύεται με συνετό τρόπο και προγραμματικό λόγο και ο Γ. Παπανδρέου «βαρύνει» κι άλλο πολιτικά, εμφανιζόμενος ως ο ερχόμενος σοβαρός διαχειριστής της κρίσης, άμα και αναμορφωτής του πολιτικού συστήματος, τότε όλα μπορούν να συμβούν. Ακόμη και να βγει αυτοδύναμο το ΠΑΣΟΚ.

Το σύνθημα «και πάλι Αλλαγή», με δεδομένη την οικονομική κρίση, ίσως του αποδώσει τα μέγιστα εκλογικά οφέλη. Αυτό, όμως, είναι και το μειονέκτημά του σε σχέση με το 1981. Τότε η ψήφος είχε κυρίαρχα θετικό περιεχόμενο. Το αίτημα της κοινωνικής και πολιτικής αλλαγής ήταν κυρίαρχο. Ο Ανδρέας Παπανδρέου ήταν ένας χαρισματικός ηγέτης. Το ΠΑΣΟΚ ως κομματικός μηχανισμός ήταν πανίσχυρο. Το συνδικαλιστικό, εργατικό και αγροτικό κίνημα ήταν ρωμαλέο και λειτουργούσε ως κοινωνικός πολλαπλασιαστής του νέου πολιτικού μπλοκ εξουσίας που διαμορφωνόταν.

Τώρα, αν όχι όλα, τα περισσότερα από τα στοιχεία που έφεραν την «Αλλαγή» το 1981 είτε απουσιάζουν είτε υστερούν σε σχέση με τότε. Μπορούν όμως να βελτιωθούν και να συγκροτήσουν μια «ήρεμη δύναμη» που μπορεί να προσφέρει ασφάλεια και λύσεις στα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες και η χώρα, ιδιαίτερα στους περίεργους και ταραγμένους καιρούς που ζούμε.

Εξάλλου, όπως είπε και ο Οδυσσέας Ελύτης, παραλαμβάνοντας το Νόμπελ Λογοτεχνίας ενώπιον της Σουηδικής Ακαδημίας: Δεν αρκεί να ονειροπολούμε με τους στίχους. Είναι λίγο. Δεν αρκεί να πολιτικολογούμε. Είναι πολύ. Κατά βάθος ο υλικός κόσμος είναι απλώς ένας σωρός από υλικά. Θα εξαρτηθεί από το αν είμαστε καλοί ή κακοί αρχιτέκτονες το τελικό αποτέλεσμα. Ο Παράδεισος ή η Κόλαση που θα χτίσουμε. Εάν η ποίηση παρέχει μια διαβεβαίωση, και δη στους καιρούς τους durftiger, είναι ακριβώς αυτή: ότι η μοίρα μας, παρ’ όλ’ αυτά, βρίσκεται στα χέρια μας.

Και τα είπε δύο χρόνια νωρίτερα από το 1981. Το 1979. Αλλά την ίδια ακριβώς ημέρα· στις 18 Οκτωβρίου. Είναι μια άλλη επέτειος, που δυστυχώς όλοι ξεχνάμε...

This page is powered by Blogger. Isn't yours?

Εγγραφή σε Αναρτήσεις [Atom]