Φελνίκος

Θα γίνουν ή όχι πρόωρες εκλογές; Προτού έλθουμε στην εξέταση των πεπραγμένων της κυβερνήσεως , ας στρέψουμε την προσοχή μας σε ορισμένες αξιοσημείωτες ιδεολογικές και υλικές μεταβολές που παρατηρούνται στην Ελλάδα την εποχή αυτή.

Τα αστικά πολιτικά κόμματα εξακολουθούν να παρουσιάζουν πολλές, τις ίδιες παλιές αδυναμίες και η εσωτερική τους οργάνωση είναι ανύπαρκτη. Τα μέλη τους δεν συνδέονται με πραγματικούς κοινούς ιδεολογικούς δεσμούς, ούτε έχουν ένα πρόγραμμα ενέργειας βασισμένο σε μια σοβαρή μελέτη της σύγχρονης ελληνικής πραγματικότητας. Τα ονόματα των κομμάτων δεν είναι παρά απλές ετικέτες, σχεδόν διακοσμητικές· αναπτύσσουν τη δραστηριότητά τους προ πάντων στον κλειστό χώρο της πολιτικής, και ευκαιριακά μόνο απασχολούνται με τα κοινωνικά προβλήματα, όταν αυτά έχουν γίνει πια καυτά.

Οι πολιτευόμενοι έχουν μόνο τη δυνατή φιλοδοξία να διευθύνουν τα κοινά της χώρας και οι αντίπαλοι αρχηγοί κομμάτων δεν διστάζουν, κάποτε, για να κερδίσουν τις ψήφους, να υπερθεματίζουν σε δημαγωγική πλειοδοσία. Κάθε κόμμα χρωματίζεται περισσότερο από την προσωπικότητα και πολύ λίγο από τις αρχές του. Κάθε αρχηγός περιβάλλεται συνήθως από μια καμαρίλα πολιτευομένων, που αποτελούν μια κλειστή ομάδα και οι οποίοι εμποδίζουν την ανάδειξη νέων στελεχών. Τελικά μεταβάλλονται σε επαγγελματίες πολιτικούς. Αισθητή μεταξύ αυτών είναι η παρουσία κυρίως νομικών, η «δικηγοροκρατία» και η απουσία αντιπροσώπων των μικροεισοδηματιών, αγροτών, εργατών, μισθωτών και μικροϊδιοκτητών. Πολλοί πολιτευόμενοι φιλοδοξούν να είναι οι εκλεκτοί, οι οποίοι θα διαχειριστούν τις τύχες του λαού, αλλά δεν διαθέτουν τον χρόνο τους να εγκύψουν στις ανάγκες του, στις ανησυχίες του, στα προβλήματά του, να τα διερευνήσουν και να δώσουν τις αρμόζουσες λύσεις.

Τον λαό τον θυμούνται και τον επισκέπτονται στην περιφέρειά του μόνον όταν είναι παραμονές εκλογών και έχουν την ανάγκη της ψήφου του. Πραγματική επαφή εκλεξίμων και εκλογέων δεν υπάρχει. Έτσι ο βουλευτής δεν ασχολείται σοβαρά με τα γενικά προβλήματα της εκλογικής του περιφέρειας και του έθνους, αλλά με τις ποικίλες ατομικές υποθέσεις των ψηφοφόρων του. Η συναλλαγή είναι το θανάσιμο μικρόβιο που μολύνει την πολιτική ζωή του τόπου και γενικά δηλητηριάζει τον κρατικό οργανισμό και διαφθείρει την υπαλληλική τάξη. Η κατάσταση αυτή απογοητεύει τους σοβαρούς και τίμιους ανθρώπους που θέλουν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στο έθνος.

Η αντιμετώπιση των εσωτερικών προβλημάτων της χώρας γίνεται με ελαττωματικό διοικητικό μηχανισμό, επηρεασμένο από τις επιδράσεις των πολιτικών κομμάτων, γιατί οι διορισμοί των περισσοτέρων υπαλλήλων γίνονται από τα κόμματα μετά την άνοδό τους στην αρχή. Τότε μάλιστα ο κάθε δυνατός πολιτικός φροντίζει να βάλει όσο περισσότερους μπορεί από τους οπαδούς του σε μικρές ή μεγάλες θέσεις. Ο αδιάβλητος διαγωνισμός ως μέσον επιλογής δεν συνηθίζεται.

Πολλοί από τους υπαλλήλους δεν έχουν ούτε τα κατάλληλα προσόντα ούτε και συνείδηση των υποχρεώσεών τους απέναντι στον κοινό πολίτη. Η διεκπεραίωση των ζητημάτων, ιδίως στην πρωτεύουσα, που είναι μια αυτονόητη φυσική λειτουργία της κρατικής μηχανής, γίνεται με βραδύ ρυθμό ή καθυστερεί. Πρέπει να ενδιαφερθεί ο ίδιος ο πολίτης για την τύχη ενός ζητήματός του και να το παρακολουθήσει από γραφείο σε γραφείό ή -για να είναι πιο ασφαλής- να βάλει τους βουλευτές ή κομματάρχες της περιφέρειάς του να φροντίσουν για την επίλυσή του. Και οι υπάλληλοι εξυπηρετούν τους πολιτικούς είτε από φόβο είτε και από κολακεία, για να βελτιώσουν τη θέση τους ή να πετύχουν μια μετάθεση σε καλύτερη θέση. Η βουλευτοκρατία είναι το πιο χαρακτηριστικό φαινόμενο της πολιτικής ζωής. Η κατάσταση αυτή δεν απαλλάσσει από τις ευθύνες του και τον ίδιο τον λαό, ο οποίος δεν ζυγίζει ενσυνείδητα το βάρος της ψήφου του, όταν πρόκειται να εκλέξει και να στείλει στο κοινοβούλιο τους άξιους για το έθνος αντιπροσώπους του.

Ίσως εκπλαγείτε αν σας αποκαλύψω ότι η ως άνω περιγραφή δεν είναι δική μου, αλλά του Απ. Βακαλόπουλου και αναφέρεται στο 1920. Έχουν περάσει 86 χρόνια και θαρρείς η χώρα, η δύσμοιρος Ελλάς, παραμένει μαρμαρωμένη.

Έπειτα από αυτή τη μελαγχολική διαπίστωση τι να πει και τι να γράψει κάποιος. Πόσο προφήτης μπορεί να γίνει για το τι μέλλει γενέσθαι. Το μόνο που μπορώ να κάνω είναι να επισημάνω τι χρειάζεται η χώρα. Και αφού δεν άλλαξε σχεδόν τίποτε από την περιγραφή των προβλημάτων, δανείζομαι τη συγκλονιστική περιγραφή της Πηνελόπης Δέλτα και τον σπαρακτικό λόγο του Ελευθέριου Βενιζέλου μετά την ήττα του στις εκλογές του 1920.

Οι εκλογές της 1ης Νοεμβρίου έριξαν το Βενιζέλο. Η Ελλάδα όλη φόρεσε την άγκυρα, φώναξε «Ζήτω ο Βενιζέλος» και ψήφισε μαύρο. Όχι όλη, ευτυχώς, αλλά πάντως η πλειοψηφία. Και ο πιστός στο λόγο του, φεύγει ο Βενιζέλος, ο Μεγάλος, ο Γίγας.
Πήγαμε να τον δούμε. Ίσιος, αλύγιστος έστεκε σα δέντρο που το δέρνει η φουρτούνα και που δε λυγά.
Ήταν όλοι συντριμμένοι. Πεσμένος σε μια καρέγλα, σα γυναίκα υστερική, ο Ρέπουλης έκλαιγε. Όρθιος, αναλυμένος, σιχαμένος, σα βουνό από σάρκες άμορφες, ο Τσιριμώκος κοίταζε αποκουταμένος.

Μας είδε ο Βενιζέλος και πετάχθηκε απάνω, και ήλθε να μας χαιρετήσει με το συνηθισμένο γρήγορο βήμα του, με τη συνηθισμένη ζωηρή φωνή του. Στα συγκινημένα λόγια του Στεφάνου, αποκρίθηκε διακόβοντάς τον:
- «Όχι, όχι, δε θέλω ούτε επί μια στιγμή να φανταστείτε πως φεύγω επειδή δειλίασα! Ελάτε μέσα, και είμαι έτοιμος να συζητήσω τη γνώμη σας, να σας αποδείξω πως είναι ανάγκη, πως πρέπει να φύγω, για χατήρι αυτού του δυστυχισμένου τόπου».

Και στην τραπεζαρία όπου μας πήγε, κάθησε σ’ ένα καρεγλάκι και με τη συνηθισμένη του ευφράδεια, αλύγιστος και απτόητος, θλιμμένος ως στην ψυχή, συντριμμένος, αλλ’ όχι δαμασμένος μας μίλησε.
- «Επλανήθηκα», μας είπε «Ενόμιζα πως αλήθεια είχα το λαό μαζί μου, πως στο μεγάλο αυτό έργο που γίνηκε, με ακολουθούσε ο λαός. Επλανήθηκα· ο λαός κουράστηκε, βαρέθηκε. Δεν κακίζω το λαό, του ζήτησα θυσίες μεγαλύτερες από τις δυνάμεις του. Εγώ δεν υπολόγισα καλά τις δυνάμεις του, τον παρέσυρα σε έργο πολύ βαρύ.

Είμαι συντριμμένος, δεν έχω πια δυνάμεις ν’ αντιπαλαίσω· είχα σχηματίσει τ’ όνειρο πως ο ελληνικός λαός μ’ ακολουθεί στην κατάκτηση των ελληνικών μερών· μα ο ελληνικός λαός δε μ’ ακολουθεί· πήγε δια της βίας. Με ψήφισαν, λέτε, στο μέτωπο; Ναι, αυτό δε σημαίνει· γιατί ο στρατιώτης ψηφίζει εκείνο που του επιβάλλει ο αξιωματικός του. Εδώ ήταν η θέληση του λαού· και ο πατέρας, στο σπίτι του, με μαύρισε αλύπητα. Του πήρα το παιδί του για πολλά χρόνια· δεν αντέχει πια στις θυσίες ο κουρασμένος λαός. Και δεν είναι αυτό το χειρότερο· το χειρότερο είναι που ο κόσμος δεν ενδιαφέρεται. Προ 30 ετών υπήρχε ακόμα η Μεγάλη Ιδέα· τότε ακόμα ο κόσμος θα δέχονταν τις μεγάλες θυσίες για τη Μεγάλη Ιδέα. Σήμερα πια την παράτησε τη Μεγάλη Ιδέα. Το ξέρω πως η Ελλάδα κακοδιοικήθηκε· μα τους είπα πως τώρα που τελειώνουν τα εξωτερικά προβλήματα, θα στρέψω στα εσωτερικά. Το ξέρουν πως ποτέ δεν είπα ένα πράμα και δεν το έκανα· πίστευα πως θα μου δώσουν δυο μήνες για να κάνω και την εσωτερική αναδιοργάνωση. Μα δε με πίστωσαν με δυο μήνες, δε με πίστεψαν· ή δεν τους ενδιέφερε αρκετά το εξωτερικό ζήτημα ώστε να δεχθούν την προσωρινή κακή διοίκηση. Δεν τους μέλει· δεν καταλαβαίνουν οι αντίθετοι τι θα πει Σμύρνη! Ακούν Σμύρνη και σου λεν Σύρα, Μύκονος, και το βλέπουν ένα πράμα. Δε βλέπουν, δε βλέπουν τη σημασία της! Δεν νιώθουν τι θα πει η κατάκτηση της Μικρασίας! Αυτό που είπαν μερικοί, “Μικρή Ελλάδα αλλά τίμια”, αυτό που έκανε ο Κουμουνδούρος, που έσχισε το χάρτη της Μεγάλης Ελλάδας, δεν ήταν λόγια, σκέψεις, καμώματα ενός ή δυο απάτριδων· είναι η ψυχολογία του λαού ολόκληρου. Δε ζητά μεγάλα όνειρα που να τα πραγματοποιήσει. Ζητά το σπίτι του να καλοδιοικείται, το παιδί του να γυρίσει πίσω, να φύγει από το στρατό.

Και ξέρετε; Έχω ταραγμένη τη συνείδηση· φέρω βαρειά ευθύνη απέναντι της ιστορίας, γιατί το μεγάλο αυτό έργο που επιδίωξα, χρειάζουνταν μεγάλες θυσίες, περισσότερες, βαρύτερες από όσες μπορούσε να σηκώσει ο ελληνικός λαός. Δεν υπολόγισα σωστά, του παραφόρτωσα τους ώμους. Δε φταίγει ο λαός, φταίγω εγώ που δεν υπολόγισα σωστά ως πού παν οι δυνάμεις του και η αντοχή του. Και φέρω βαρειά ευθύνη, γιατί ενώ τώρα τρέχει τον κίνδυνο να χάσει τα κερδισμένα αποτελέσματα, οι θυσίες θα του μείνουν.

Φεύγω, όχι επειδή δειλιάζω· αλλά, όπως το είπα και πριν γίνουν οι εκλογές, αν με καταψηφίσει ο λαός θα φύγω και θ’ αποσυρθώ από τον πολιτικό βίο. Είμαι συντριμμένος. Ο ελληνικός λαός κατεψήφισε την πολιτική μου. Ολόκληρη ιδεολογία κατακρημνίζεται, δεν έχω πια λόγο υπάρξεως εδώ, η διαμονή μου μόνο που θα δυσκολέψει το έργο της νέας Κυβερνήσεως. Και πρέπει να είναι ελευθέρα εντελώς για το δυσχερέστατο έργο της».
Και ιδιαιτέρως, εμπιστευτικά, μας είπε το γράμμα του νέου πρωθυπουργού, του Ράλλη (Δημήτρη), πως δεν μπορεί να κυβερνήσει, να βάλει τάξη, να εμποδίσει τις συμπλοκές του δρόμου, όσο μένει στον τόπο ο Βενιζέλος.

- «Και σ’ όλους τους φίλους μου λέγω φεύγοντας, μην αντισταθείτε στο έργο της, βοηθήσετε την Κυβέρνηση με όλες σας τις δυνάμεις για να περισωθεί όσο το δυνατόν το μεγάλο έργο που έγινε».
Ήταν μεγαλύτερος στο γκρέμισμα παρά στη δόξα του. Ήταν ο γίγας, που τον έφαγαν οι νάνοι.
Στο πλατύ του πέταγμα δεν μπορέσαμε να τον ακολουθήσομε. Ήταν πάρα πολύ μεγάλος για μας. Μας πήγαινε στην Πόλη, και μας οι δυνάμεις μας τσάκισαν στις πύλες της. Ούτε οι φίλοι του δεν τον κατάλαβαν· τον πήραν για κομματάρχη, και αυτός ήταν Εθνάρχης.
Ήταν δράμα ο χαλασμός που γίνουνταν στην ψυχή του. Ολόκληρη ιδεολογία τετρακοσίων ετών γκρεμίζουνταν μαζί του.
- «Θα γυρίσετε, κύριε Πρόεδρε! Ο λαός αυτός ο ίδιος θα σας φωνάξει σε έξη μήνες».
- «Σε έξη μήνες, κυρία Δέλτα, θα έχουν επέλθει τέτοιες καταστροφές, που θα είναι ανεπανόρθωτες. Άλλωστε δεν είμαι πια νέος. Και είμαι συντριμμένος. Η αποδοκιμασία του ελληνικού λαού μ’ έχει συντρίψει».
Ήταν γεμάτο το σπίτι από νάνους του κόμματος.
Και στέκουνταν εκείνος μόνος, ολόμονος στην εξαίρετη μοναξιά του, ανάμεσά τους, άγνωστος σ’ αυτούς που ανυποψίαστοι για το μεγαλείο του, τον είχαν χαντακώσει.

Θυμήθηκα το ποίημα του Vigny, Moise, όπου ο Προφήτης, μόνος στο βουνό, απέναντι του Θεού του, ψηλά πάνω από τον πυγμαίο λαό του, θρηνεί την υπέροχη μοναξιά του ανάμεσα στους ανθρώπους.
Vous m’ avez fait, Seigneur, puissant et solitaire.
Laissez-moi m’ endormir du sommeil de la terre! (Με έκανες, Κυρίε, κραταιό και ισχυρό. Άφησέ με ν’ αποκοιμηθώ στην ανάπαυση της γης!).

Νομίζω ότι τώρα που ξέρουμε πώς πρέπει να συμπεριφέρονται οι πολιτικοί ηγέτες είμαστε και σε θέση να κρίνουμε ποιος πρέπει να μας κυβερνήσει και αν πρέπει να γίνουν πρόωρες εκλογές ή όχι.